Patiënten activeren met kunst

Victor Mees is zorgcoördinator bij de sociaal-artistieke theaterwerkgroep Tutti Fratelli. Daarnaast is hij verbonden aan het project Bind-kracht in armoede van de Karel de Grote Hogeschool, dat zich richt op onderzoek en opleiding rond 'krachtgericht' werken met mensen in (kans)armoede. Dit najaar organiseert Bind-kracht een tweedaags vormingstraject over de kracht van kunst- en cultuurbeleving bij mensen in armoede. Wanneer kwetsbare mensen met kunst en cultuur in aanraking komen, heeft dat heel wat positieve effecten op hun mentaal welzijn, stelt Victor Mees. "Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat hun veerkracht, eigenwaarde en zelfvertrouwen erdoor worden versterkt, evenals hun mentale stabiliteit, leervermogen en emotionele intelligentie." U hebt allicht kwetsbare patiënten die u graag wil activeren en die u misschien aanraadt om wat meer buiten te komen en contacten te leggen. Dat wordt makkelijker wanneer ze een doel hebben als een opvoering bijwonen of een tentoonstelling bezoeken. Of een - laagdrempelige - cursus volgen om zélf iets te leren. En als mensen vaker zoiets ondernemen, verandert dat ook iets aan hun identiteitsbeleving, zegt Victor Mees: "In plaats van zichzelf te zien als 'ziek' of 'gehandicapt', 'afhankelijk van het OCMW', 'aan de rand van de maatschappij', 'een beetje vreemd' ... kunnen ze zichzelf ook gaan definiëren als 'Bachliefhebber'. Als iemand die graag een museum bezoekt, of geregeld naar het theater gaat. Of als gitarist of kunstschilder - en dan niet bij wijze van bezigheidstherapie, maar met de onderliggende ambitie om iets te leren, te bereiken of te ervaren. Door kunst te beleven of te beoefenen, verruimt ook je wereldbeeld, en wordt je eigen creativiteit in brede zin aangewakkerd. Zo worden mensen sneller aangezet om een nieuwe weg in te slaan." De NHS in het Verenigd Koninkrijk werkt binnen het systeem van 'social prescribing' al met 'cheques voor bijvoorbeeld het bijwonen van een aantal concerten', zegt Victor Mees. "Het zou mooi zijn als wij hier ook zoiets zouden hebben, als de huisarts een soort token zou kunnen voorschrijven waarmee kwetsbare patiënten of mensen in armoede gratis of tegen een verminderd tarief toegang zouden krijgen tot diverse voorstellingen. Er bestaan al gezelschappen en musea die specifieke programma's hebben waardoor de drempel verlaagd wordt." Dat zelf aan de slag gaan ook heel heilzaam kan werken, ervaart Victor Mees uit de eerste hand bij Tutti Fratelli, waar kwetsbare mensen theater maken: "We zien bijvoorbeeld dat deelnemers met een verslavingsproblematiek of een psychische aandoening daar veel baat bij hebben, mede ook door de structuur en het sociale contact." De oude Grieken wisten het al: muziek kan stress verlichten, depressie tegengaan en zelfs de nood aan pijnstillers verlagen. Zelfs de bijwerkingen van kankerbehandelingen kunnen worden verminderd door muziektherapie of een andere vorm van kunstbeleving, zegt Victor Mees. "In het buitenland bestaan al projecten waarbij musici in de ziekenhuiskamer voor patiënten komen musiceren." Er zijn neurochemische verklaringen voor die heilzame effecten van kunstbeleving, maar voor een stuk gaat het ook om de aandacht verleggen naar iets anders dan de eigen aandoening. "De kunstgeschiedenis staat bol van grote kunstenaars - denk bijvoorbeeld aan Frida Kahlo - die in hun kunst een manier vonden om met hun psychische of fysieke kwalen om te gaan." Last but not least: kunst kan ertoe bijdragen om verbinding te creëren tussen arts en patiënt. "Stel dat je als huisarts een kunstfoto aan de muur hebt hangen. Door daar even samen over te praten kan een patiënt iets meer van zichzelf als persoon laten zien. Er ontstaat meer evenwaardigheid - iedereen heeft zijn eigen appreciatie van een kunstwerk en er is geen 'goed' of 'fout'. In die zin is kunst eigenlijk een hele grote gelijkmaker." Een kunstwerk kan ook helpen om een bepaald onderwerp aan te snijden. Ten slotte: ook voor een arts zijn kunst en cultuur heilzaam, zegt Victor Mees: "Studenten geneeskunde die voor een experiment aan kinderen gingen voorlezen bleken nadien anders met patiënten om te gaan. Kunst wakkert de empathie aan. Iets waar je als arts uiteraard nooit genoeg van kunt hebben."