Hoe maken we ons gezondheidszorgsysteem 'anti-fragiel'?

Te weinig handen aan het bed, een structurele onderfinanciering, stijgende loon- en energiekosten, geneesmiddelentekorten en cyberaanvallen: aan uitdagingen geen gebrek in de zorgsector. Maar wat zijn de urgentste, en hoe pakken we die aan? Een nieuw rapport van ING België en Antares Consulting zoekt een antwoord op die vragen. Het doel van het 'Health Prospecting 2024'-rapport* is om het systeem 'anti-fragiel' te maken. Die term is geïntroduceerd door auteur Nassim Nicholas Taleb. Anti-fragiliteit wordt gedefinieerd als "het vermogen om te gedijen en te versterken in het licht van schokken, gevaren en onzekerheid". Het omvat dus meer dan louter veerkracht of robuustheid. Voor het onderzoek werden tientallen experts geïnterviewd - van ziekenhuisdirecteurs tot leidend ambtenaren bij de FOD Volksgezondheid en het RIZIV. Hun input leverde een lijst met acht grote risico's op. 1. Risico's voor de volksgezondheid door buitengewone situaties. Dit kunnen pandemieën, grote natuurrampen, industriële ongevallen, gewapende conflicten of andere gebeurtenissen zijn die het dagelijkse leven aanzienlijk verstoren en de volksgezondheid in gevaar brengen. 2. Economische en financiële risico's die de financiële levensvatbaarheid van zorgvoorzieningen in gevaar brengen. Het gaat om bedreigingen die de economische resultaten beïnvloeden, zoals een te lage activiteitsgraad, of tarieven die niet volstaan om de kosten te dekken. Deze risico's worden vergroot door externe factoren zoals inflatie, energie- en materiaalkosten. Het rapport wijst erop dat algemene ziekenhuizen in 2022 voor het eerst verliezen op hun kernactiviteiten boekten. Het huidige financieringsmodel, dat gebaseerd is op het budget financiële middelen (BFM) en afdrachten van artsenhonoraria, maakt ziekenhuizen gevoelig voor inflatieschokken, omdat de indexering achterloopt op de inflatie. Hierdoor is er een structurele onderfinanciering. Het is ook essentieel om de Belgische overheidsfinanciën op een houdbaar pad te houden, stelt het rapport. 3. Risico op tekorten aan middelen, zoals medisch personeel, medische apparatuur, medicijnen of financiële middelen. In 2023 werden 3.596 geneesmiddelen gemeld als niet beschikbaar voor een periode van 54 dagen - een stijging van 20% ten opzichte van 2022 - en waren bijna 2.600 ziekenhuisbedden in België onbeschikbaar door een gebrek aan zorgpersoneel. 4. Regelgevingsrisico's wegens de complexiteit van de regelgeving, normen en wetten. België heeft de afgelopen jaren een aantal hervormingen doorgevoerd in de ziekenhuissector. Deze zorgen voor hogere administratieve lasten en financiële druk. 5. Milieurisico's. Gevolgen van de klimaatverandering (zoals frequente of langdurige hittegolven, droogte en extreme regenval) kunnen een impact hebben op het gezondheidszorgsysteem.6. Cyberbeveiligingsrisico's waardoor de vertrouwelijkheid, integriteit en beschikbaarheid van medische informatie en de bedrijfscontinuïteit in gevaar komt. In 2022 registreerde de federale politie elf cyberaanvallen tegen ziekenhuizen - wat waarschijnlijk een forse onderschatting is. 7. Ethische risico's. Nieuwe technologieën, zoals kunstmatige intelligentie (AI) en genetica, werpen complexe vragen op rond vertrouwelijkheid, autonomie van de patiënt, sociale rechtvaardigheid, transparantie, verantwoor- dingsplicht en andere ethische principes. Als AI-algoritmen gebruikt worden bij medische besluitvorming, wie is dan aansprakelijkheid bij fouten? 8. Patiëntveiligheidsrisico's. Denk aan risico's door medische fouten, ziekenhuisinfecties, veiligheid van medische apparatuur, elektronische patiëntendossiers, procedures, communicatie en coördinatie, en andere. Via interviews van experts en een enquête onder Belgische ziekenhuis- directieleden werden deze risico's gerangschikt. De risico's in verband met cyberbeveiliging, tekorten aan middelen en economische en financiële instabiliteit zijn het meest waarschijnlijk, en zouden de ernstigste gevolgen kunnen hebben. De risico's met betrekking tot patiëntveiligheid, ethiek en het milieu worden momenteel als minder kritisch beschouwd. Volgens sommige experts moeten we ook nog rekening houden met andere risico's, waaronder: de verspreiding van desinformatie over behandelingen, vaccins of preventie- maatregelen; een geopolitiek conflict dat leidt tot meer investeringen in defensie, ten koste van andere sectoren; migratie kan nieuwe ziekten introduceren en stelt uitdagingen door culturele verschillen in de aanpak van de gezondheidszorg; de snelle en intense wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen kunnen leiden tot een kenniskloof bij professionals.Het rapport bevat ook een reeks aanbevelingen om met deze risico's om te gaan op macro-, meso- en microniveau. Het benadrukt dat er een nationaal kader voor risicobeheer moet worden opgezet, met inbegrip van het anticiperen op bedreigingen en het ontwikkelen van een gepast beleid.Via benchmarking en paraatheidsanalyse moet de paraatheid van het gezondheidssysteem beoordeeld en waar nodig verbeterd worden. Preventie speelt een fundamentele rol bij het versterken van de anti-fragiliteit van het gezondheidszorgsysteem, door risico's op te sporen en te beperken voordat ze zich voordoen. Ook innovatie en organisatorische flexibiliteit zullen nodig zijn - evenals adequate financiering om deze initiatieven te onder- steunen.