Hoe houden ziekenhuizen het droog?

Je zou het niet meteen verwachten gezien de ligging op een heuvel net buiten de stad, maar niettemin kreeg UZ Leuven Campus Gasthuisberg op 1 augustus 2024 af te rekenen met beperkte wateroverlast in niet-kritieke delen. Het Jessa Ziekenhuis in Hasselt kreeg al enkele keren te maken met wateroverlast bij hevige regenval. Het Sint-Trudoziekenhuis in Sint-Truiden meldt dat het ooit wateroverlast kende in een kelder door een technisch probleem met de pompen die water moeten afvoeren, maar zonder impact op de werking van het ziekenhuis. Bij het Sint-Andriesziekenhuis in Tielt beperkt de wateroverlast zich tot waterinsijpeling in een ondergrondse verbindingsgang - eerder een bouwtechnisch probleem dan een overstromingsrisico. Het Heilig Hartziekenhuis in Lier merkt vooral problemen bij hevige regenval wanneer de stadsriolering onvoldoende capaciteit heeft om het hemelwater af te voeren. "Dit leidde soms tot terugslag van stadswater naar ons ziekenhuis, vooral aan de achterzijde die zich op kelderniveau bevindt."Het Jan Portaels ziekenhuis in Vilvoorde werd meermaals getroffen door wateroverlast. Het investeerde daarom in installaties om het ziekenhuis voor te bereiden op eventuele nieuwe overstromingen, in afwachting van de geplande verhuis naar de nieuwbouw in 2027.We vroegen ook hoe de ziekenhuizen zich voorbereiden op het toenemende risico op wateroverlast ten gevolge van klimaatverandering. We kunnen de maatregelen die worden aangehaald indelen in een eerste-, tweede- en derdelijnsverdediging. Een eerste lijn houdt in: voorkomen dat het hemelwater tot bij het ziekenhuis komt. Dat vergt doorgaans ingrepen in de omgeving om water af te voeren of te bufferen. UZ Leuven startte in 2019 een masterplan waterhuishouding voor de hele campus Gasthuisberg; medio 2025 zal dit worden geactualiseerd op basis van de lessen uit het recente verleden. Het masterplan geeft aan op welke locaties en voor welke volumes infiltratie- en/of bufferbekkens voor hemelwater moeten worden voorzien of uitgebreid.Jan Ypermanziekenhuis in Ieper zet in op preventie door maximale ontharding van de site door vergroening, het gebruik van waterdoorlatende verhardingen, infiltratie en buffering van hemelwater, opvang in regenwaterputten voor hergebruik en het voorzien van extra goten bij toegangsdeuren en poorten in lagere zones die water afvoeren naar een nieuwe buffervijver. Ook de personeelsparking heeft grote stroken infiltratiezones als buffer tijdens hevige regenval. AZ Sint-Maria in Halle ligt in een groene omgeving, waar bij hevig regenweer de natuur doorgaans het water kan slikken. Samen met de stad, de Vlaamse overheid, de provincie Vlaams-Brabant en het Regionaal Landschap Pajottenland en Zennevallei wordt er gewerkt aan een parklandschap van 8,5 hectare in de vallei van de Groebegracht, dat kan dienen als gecontroleerd overstromingsgebied. De plannen voorzien de aanleg van een dijk om zowel het ziekenhuis als huizen in de omgeving te beschermen. De stad Halle heeft ook geïnvesteerd in een bufferbekken dat 1.150 m3 water kan stockeren. Het AZ Sint-Maria dringt ook aan op een extra keringscircuit om water weg te pompen. Het Noorderhartziekenhuis in Pelt legde de bezoekersparking zodanig aan dat die als bufferbekken dienst kan doen. Bij intense regenval kan er tot 15 centimeter water op de oppervlakte van de parking komen te staan. De laad- en loszones van het ziekenhuis zelf liggen hoger. Dergelijke preventieve maatregelen zijn makkelijker te nemen bij nieuwbouw. AZ Delta in Roeselare werd gebouwd in overstromingsgevoelig gebied, en besteedde daarom heel wat aandacht aan een duurzaam ontwerp. De kelder van het ziekenhuis is gebouwd op het niveau van het maaiveld; de 'gelijkvloerse' verdieping ligt met andere woorden al op een hoger niveau. Ook werd de loop van de Scheidingsbeek verlegd; de bedding van de beek werd langer en breder gemaakt zodat de capaciteit vergroot werd. De bezoekersparking bevindt zich op het laagste punt van de campus, zodat deze zone als eerste overstroomt. Door al deze maatregelen is de situatie op de campus Roeselare zelfs verbeterd, zegt het ziekenhuis. Proef op de som: bij de overvloedige regen in het voorjaar van 2024 waren er geen problemen met de capaciteit van de aanwezige beek en de bufferbekkens, laat het ziekenhuis weten. Een tweedelijnsverdediging houdt in dat men water uit het ziekenhuisgebouw probeert te houden met pompen of met waterwerende schotten - van de klassieke 'zandzakjes' maakt geen enkel ziekenhuis gewag. Het Heilig Hartziekenhuis in Lier investeerde in aluminium waterkerende schotten die snel kunnen worden geplaatst, en de installatie van een hoogdebietpomp die water rechtstreeks naar de omleidingsvaart pompt. Sinds deze maatregelen is de incidentie van inlopend water quasi tot nul herleid, zegt het ziekenhuis. Bij de uitbreiding van AZ Herentals worden automatische waterschotten in de nieuwbouw voorzien.Bij de nieuwbouw in 2015 koos AZ Maria Middelares voor een waterafvoersysteem met een uitgebreid pompsysteem. Het ziekenhuis liet een bijkomende risicoanalyse uitvoeren door een preventie-expert van Liantis. Een van de aanbevelingen daaruit was het voorzien van waterschotten. Voor AZ Sint-Vincentius Deinze in hetzelfde ziekenhuisnetwerk loopt er nog een dergelijke risicoanalyse. AZ Sint-Maria in Halle heeft een noodplan waarbij de kruipkelders kunnen vollopen om wateroverlast in het ziekenhuis zelf te voorkomen. Als de maatregelen uit eerste en tweede lijn niet volstaan, komt het erop aan om ervoor te zorgen dat water de werking van het ziekenhuis zo min mogelijk verstoort. Dat veronderstelt dat kritieke infrastructuur zoals noodvoeding of servers zich niet in kwetsbare ruimtes mag bevinden - wat natuurlijk makkelijker gaat bij nieuwbouw of ingrijpende renovaties. Waar deze toch in kelderverdiepingen staat, wordt deze soms op een verhoogd niveau opgesteld. Het Sint-Andriesziekenhuis Tielt vermijdt om technieken en kritieke infrastructuur in kelders of op 'stroomafwaartse' locaties te plaatsen. De medisch-technische diensten (medische beeldvorming, labo, ...) bevinden zich op de eerste verdieping of hoger, en de noodgeneratoren bevinden zich aan de minst kwetsbare zijde van het ziekenhuisgebouw. Ook bij het ontwerp van de nieuwbouw voor het Jan Portaels ziekenhuis worden zoveel mogelijk kritieke installaties uit de kelder geweerd. Er is ook een valse vloer met lekdetectie. Systemen die alsnog op het laagste verdiep staan, zullen redundant uitgevoerd worden, meldt het ziekenhuis. Bij het Sint-Andriesziekenhuis in Tielt zal bij grote wateroverlast het ondergronds parkeergebouw onder water lopen. Daar bevinden zich warmtepompen en koelinstallaties voor de luchtbehandeling. "In het slechtste geval worden deze installaties uit dienst genomen en verliest het ziekenhuis 50% van de koelcapaciteit, wat een beperkte impact zal hebben op het binnenklimaat", laat het ziekenhuis weten. Elk ziekenhuis moet beschikken over een ziekenhuisnoodplan (ZNP). In een ziekenhuisnoodplan staan de procedures omschreven om het hoofd te bieden aan grote ongevallen binnen (bv. stroompanne, chemisch ongeval, ziekenhuisbacterie,...) en buiten het ziekenhuis (bv. kettingbotsingen, aanslagen,...). Omdat het overstromingsrisico in het toekomstig klimaat groter wordt, hebben verschillende ziekenhuizen hun noodplannen daaraan aangepast.Ziekenhuizen overleggen daarvoor ook met lokale, provinciale en gewestelijke overheden en met brandweer- en hulpverleningszones. "We hebben regelmatig overleg met de noodplanambtenaar van de stad Lier, de brandweerzone Rivierenland en hulpverleningszone Rivierenland. We hebben concrete afspraken met de stad en de hulpverleningszone voor het geval we extra ondersteuning nodig hebben bij wateroverlast", meldt het Heilig Hartziekenhuis Lier. Het Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes Ziekenhuis in Waregem werkte hiervoor samen met Stad Waregem, de gemeentelijke veiligheidscel, de provinciale noodplanambtenaar, de federale gezondheidsinspectie, de brandweerzone Fluvia, en de Vlaamse Milieumaatschappij. De nodige preventieve maatregelen en procedures worden in detail in het ziekenhuisnoodplan opgenomen. Zo is er een faseringsplan dat aan de hand van de waterstanden vastlegt wat er moet gebeuren. Het ziekenhuis stelde ook een aangepast evacuatieplan op waarbij de lokale hulpdiensten ondersteuning bieden. Wat bij dergelijke noodplanning zeker ook ter sprake moet komen, is de (tijdelijke) onbereikbaarheid van een ziekenhuis bij hevige neerslag. Bram Vogels, teamverantwoordelijke Watertoets bij de Vlaamse Milieumaatschappij, noemde het in ons vorige nummer "bijna een zekerheid" dat in verstedelijkte regio's de toegangswegen onder water zullen staan. "Doordat de Craeybeckxtunnel en de R1 [de Antwerpse ring] lager liggen dan het ziekenhuis, dreigen bij een waterbom grote problemen voor de bereikbaarheid van de stad en omgeving", beseft men bij ZAS Middelheim maar al te best.