Wat verklaart de stijgende opnames op spoed?

Een eerste oorzaak is het huisartsentekort, zegt dr. Goedele Beckers, medisch directeur van AZ Turnhout. "In de regio Turnhout hebben zowat 8.000 patiënten geen huisarts. Bij een medisch probleem hebben zij maar één uitweg: de spoedgevallen", zegt Beckers. Het huisartsentekort is echter zeker niet de enige verklaring, zegt dr. Tania Desmet, medisch diensthoofd Spoedgevallen bij UZ Gent. Dat blijkt uit de verwijzingscijfers van de spoeddienst van UZ Gent: het percentage patiënten dat door een arts doorverwezen werd naar spoed, blijft stabiel. "In absolute cijfers worden er dus ook meer patiënten doorverwezen door de eerste lijn. Het is dus niet zo dat de eerste lijn op een lager pitje is gaan draaien, integendeel", zegt Desmet. Wat volgens Desmet zeker in 2021 en 2022 een rol gespeeld heeft, zijn wachtlijsten bij specialisten. "Na corona hebben we een inhaalbeweging in de planbare zorg moeten maken. Maar iemand die tien maanden moet wachten om een neuroloog te zien, kan geneigd zijn om naar spoed te komen, waar hij of zij sneller door een neuroloog gezien kan worden." Ook Beckers haalt aan dat veel zorgverleners sinds corona op afspraak zijn blijven werken. "En aan de andere kant heb je de patiënt die geholpen wil worden wanneer het hem of haar uitkomt. De paar uur wachttijd op spoed neemt men erbij - liever dat dan veertien dagen wachten op een afspraak." "Sinds corona zien we in de zorg inderdaad een mentaliteitsverandering bij patiënten", zegt Desmet. "Mensen zoeken meer en vaker gezondheidszorg, en hebben daarbij een andere definitie van wat 'dringend' is dan wat wij vanuit medisch perspectief zien. Ze kunnen moeilijk een inschatting maken van de ernst- of urgentiegraad van hun klacht, maar ze willen wel - net zoals wanneer we iets online bestellen - meteen geholpen worden. En dat kan op spoed, want wij mogen geen patiënten weigeren." "In Nederland gebeurt dat niet: daar kan je niet zomaar een spoedgevallendienst binnenwandelen zonder langs de eerste lijn te zijn gepasseerd. Ik wil dat systeem zeker niet overnemen, want er zijn ook veel nadelen aan. Maar wij zijn doorgeslagen naar de andere kant. Iemand die 's nachts wakker wordt met tandpijn en geen pijnstillers in huis heeft, kan in België terecht bij de spoed. Je kan erover discussiëren of de ziekteverzekering daarvoor moet tussenkomen", zegt Desmet. Ook de verhoogde aandacht voor psychosociaal welzijn is een factor, vertelt Desmet. "We zien bijna elke dag psychosomatische klachten waarvoor klassieke onderzoeken onvoldoende antwoorden geboden hebben. Een patiënt heeft bijvoorbeeld al maanden onverklaarbare buikpijn en heeft al verschillende artsen geraadpleegd. Ten einde raad komen ze dan naar ons, omdat wij een universitair centrum zijn en ze hopen dat wij hen kunnen helpen." Nog een verklaring is financieel. Bij AZ Turnhout maken minder gegoede patiënten een aanzienlijk deel uit van de bezoekers aan spoed, zegt Beckers. "In de regio Turnhout is een groot deel van de huisartsen niet geconventioneerd. Bij die artsen moeten patiënten een raadpleging betalen, op spoed is er de derdebetalersregeling. Dat speelt zeker mee." Volgens het rapport maken patiënten met VT duidelijk meer gebruik van spoeddiensten: 24.760 per 100.000 verzekerden, tegenover 17.639 per 100.000 bij patiënten zonder VT. Voor de patiënt is het dan wel goedkoper om naar de spoed te gaan, maar voor de ziekteverzekering niet. In 2023 kostten de aangerekende honoraria voor opnames op spoed 99 miljoen euro aan de ziekteverzekering, met een gemiddelde kostprijs per patiënt van 45,39 euro - terwijl sommige patiënten goedkoper geholpen zouden zijn in de eerste lijn."De vraag is wat de meest adequate zorg is voor elke patiënt", zegt Desmet. "Iemand met ernstgraad rood of oranje, is kritiek ziek en hoort in een ziekenhuis thuis. Vanaf ernstgraad geel wordt het lastiger: zij hebben een duidelijke zorgvraag, maar kunnen nog wel wachten. Iemand met ernstgraad groen en blauw (weinig of niet dringend) zullen we naar de huisartsenwachtpost doorsturen als die open is." AZ Turnhout werkt samen met de lokale huisartsenvereniging HVRT om de druk op spoed te verlichten, vertelt Beckers. "Er zijn huisartsen die een dag per week bij ons komen werken. Een niet-dringende pathologie sturen we naar hen door. Dat gebeurt nog niet de week rond, omdat we onvoldoende huisartsen hebben die dat doen. We onderzoeken samen met HVRT en de gemeente hoe we dat systeem nog kunnen uitbreiden, maar er is geen eenvoudige oplossing; we kunnen niet gauw een blik huisartsen opentrekken." De samenwerking zou nog beter kunnen als de huisartsenwachtpost en spoedgevallendienst in hetzelfde gebouw zitten, zegt Beckers. Maar de aparte regelgeving en gescheiden financieringsstromen bemoeilijken zo'n integratie. "We zijn met nieuwbouw bezig, maar de huisartsenwachtpost moet daar fysiek gescheiden blijven van de spoedgevallen. Dat is natuurlijk jammer." Een zaak is duidelijk: zolang spoed zonder drempel of voorafgaande bindende triage toegankelijk is, zal er gebruik van gemaakt worden. Maar een eventuele beperking van de toegang kan niet los gezien worden van de problemen in de eerste lijn. "Er is absoluut een deel van onze populatie dat niet dringend hoeft te worden gezien, of door iemand anders kan worden gezien. Maar hoe je op een veilige manier dat onderscheid maakt, en hoe je die doorverwijzing in de praktijk realiseert met een eerste lijn die wel degelijk verzadigd is, daar heb ik ook geen pasklaar antwoord op", besluit Desmet.