Wat is het dan dat ons doet beslissen?

Op dit moment kan euthanasie bij een nog wilsbekwame patiënt met dementie in een eerder vroeg stadium op basis van een 'actueel verzoek', maar kan het niet bij gevorderde dementie op basis van een voorafgaande wilsverklaring. Dat laatste kan nu enkel bij onomkeerbaar coma.Tegelijk gaan er de laatste maanden stemmen op om euthanasie ook voor mensen met gevorderde dementie en op basis van een voorafgaande wilsverklaring mogelijk te maken. In het voorjaar lanceerde LEIF op haar site nog een aantal filmpjes met persoonlijke getuigenissen van demente personen waarin zij voor de cameralens zelf vroegen om euthanasie. Een petitielijst ter zake op de LEIF-website werd al snel door enkele duizenden mensen ondertekend. Maar wat is het precies dat hen doet beslissen die oproep met zoveel overtuiging te onderschrijven?Als experts niet altijd weten welke de vereiste voorwaarden zijn voor een euthanasieprocedure, hoe zouden leken dan juist geïnformeerd kunnen zijn? Maar stel dat we allen die voorwaarden als parate kennis hadden, zou dit ons dan waarborgen een volledig juiste inschatting te kunnen maken van iemands toestand, zijn/haar verlangens, angsten en twijfels?En welke maatstaven zullen we dan hanteren bij het inschatten van die toestand? De autonome beslissingsbekwaamheid, en wel gemeten door computergestuurde vragenlijsten? En zijn zelfs de meest uitgekiende maatstaven ooit adequaat genoeg, en niet aan tijd, context of subjectiviteit onderhevig? Vragen die het spreekwoordelijke gladde ijs uitmaken waarop bijv. psychiaters zich begeven wanneer ze met een vraag naar euthanasie te maken krijgen.Het was psychiater Joris Vandenberghe die over de nodige ervaring sprak toen hij op maandagavond 4 november een lezing gaf in UZ Leuven getiteld ' Ethische aspecten van wils(on) bekwaamheid'. Let wel, dr. Vandenberghe wou het niet over euthanasie an sich hebben, maar wel over beslissingsbekwaamheid met het oog op andere belangrijke beslissingen, zoals bijv. een (gedwongen) opname, een operatie, de transfer naar een andere afdeling of ziekenhuis. Hij benadrukte bovenal dat beslissingsbekwaamheid een uitermate ontoereikend concept is, bovendien onderhevig aan variërende perspectieven vanuit de rechtspraak, filosofie en psychiatrie. Niettemin, zo zei hij, moeten we het, "bij gebrek aan iets beters, met dit concept gaan doen." Maar, "het inzicht van de relativiteit en de complexiteit van het begrip doet ons beseffen hoe terughoudend we best zijn indien we een oordeel vellen over hoe het is gesteld met de beslissingsbekwaamheid, niet eens van onszelf, maar van een ander, wiens situatie we vaak niet eens tot object van voorstelling kunnen maken."Want, zo stelde dokter Vandenberghe, "ons model van beslissingsbekwaamheid is gestoeld op de fictie van autonome cognitie", zoals die waarover wij, 'normale gezonde mensen', denken te beschikken. Indien dus de patiënt in kwestie lijdt aan wanen of wanneer over hem/haar het verdict dementie viel, dan gaan de meesten onder ons er, 'logischerwijs', vanuit dat die patiënt niet langer wilsbekwaam is.Is dit dan, zo vraag ik me af, de 'logische' gedachte die ten grondslag ligt aan onze 'rationele' beslissing om het van die demente patiënt voor allerhande beslissingen over te nemen in een later stadium, en om de petitie voor euthanasie bij personen met gevorderde dementie te handtekenen?"Wilsonbekwaamheid is," zo betoogde dr. Vandenberghe, "geen discreet begrip dat alle mogelijke tegenstellingen of nuances per definitie uitsluit." Het kan dus best zijn dat een dement persoon of een patiënt op de rand van de afgrond, soms wilsbekwaam is en soms niet, en/of wilsbekwaam voor deze specifieke beslissing, maar niet voor een andere. Of wilsbekwaam wanneer gewaardeerd door naasten die hem/haar nog een beetje kunnen 'optillen' en competent doen voelen, net als wij, 'gezonde' mensen alleen autonoom zijn in verbondenheid.U zult misschien de wenkbrauwen fronsen. Een demente of psychotische persoon toch competent? Jawel, indien, zoals dr. Vandenberghe uitlegt, "competentie in verband wordt gezien met waarden als authenticiteit en verantwoordelijkheid, die bij het besluitvormingsproces in samenspel met andere emoties minstens even doorslaggevend zijn als de ratio." En niemand van ons neemt overigens ooit een beslissing, zelfs niet 'voor het leven', op grond van ratio alleen.En toch zullen de artsen beslissen, trancheren, de knoop doorhakken, noch geheel rationeel, noch geheel gevoelsmatig, en in samenspraak met u, over de beslissing waar u voor uzelf toe kwam, in samenspraak met anderen, noch geheel rationeel, noch geheel gevoelsmatig.