Waar is de samenzwering?

Stel. In een crimi op tv gebeurt een moord. Verdachte 1, Batman, heeft geen vrienden, maar wel een alibi: hij was 400 km verder. Er is geen moordwapen gevonden en evenmin een medeplichtige zonder wie hij de moord niet kon bedrijven. Verdachte 2, Labman, is een man met veel connecties. Labman was ter plekke, maar hij blokkeert succesvol ieder onafhankelijk onderzoek. Zijn huis is zorgvuldig geboend met javel. De wetenschap is zeker: de schuldige is Batman. Niet omdat er een flard bewijs is, maar omdat het heel vervelend is als Labman de schuldige is. Bij het uitbreken van de SARS(-CoV)-2-pandemie lag de vergelijking met SARS-1 voor de hand: een zoönose ontstaan in de wet market van Wuhan, waar levende dieren van velerlei soort worden verkocht. SARS-1 is aanwezig in voor virussen tolerante vleermuizen en wordt overgedragen door een tussengastheer. Vleermuis (hoefijzerneus), voorlopervirus en tussengastheer (een civetkat) worden vrij snel geïdentificeerd. In een epidemiologische tour de force wordt de grot in Yunnan geïdentificeerd waar SARS-1 is ontstaan, op geen kilometer van een dorp.Maar vijf jaar na het uitbreken van de zwaarste pandemie sinds 1918, covid, staat het onderzoek naar de oorsprong van het oorzakelijke virus, SARS-2, nergens. De beschuldigde vleermuizen leven 400 km van Wuhan. Een kandidaat-voorloper- virus voor SARS-2 is evenmin weergevonden. Verdenkingen over tussengastheren worden niet bevestigd. Wat er wel stond in Wuhan was een groot laboratorium dat experimenteerde met coronavirussen. Meer nog, het was het eerste laboratorium met bioveiligheidsniveau 4 in China, wereldleider in onderzoek naar coronavirussen en hoe deze kunnen overspringen naar mensen.Zoönoses gebeuren, maar lekken uit een laboratorium ook, en vaak. SARS-1 ontsnapte meerdere keren uit een lab in Beijing. Het laatst bekende fatale slachtoffer van de pokken was geen Afrikaan maar een medewerker van het pokkenlaboratorium in Birmingham, Janet Parker. Haar moeder werd ook besmet, maar overleefde het. Hoe mevrouw Parker zich heeft besmet, is onbekend gebleven. Geloofwaardige theorieën over covid als zoönose zoeken het nu verder, als een infectie die onder de radar is gebleven in het volkrijke China tot ze spectaculair uitbrak, toevallig net in Wuhan. Samenzweringen als zou Bill Gates of China een kwaadaardig virus hebben gebricoleerd om de mensheid uit te roeien, bevestigen het kardinale principe van samenzweringstheorieën: hoe waarschijnlijker slordigheid of onbekwaamheid als verklaring, hoe onwaarschijnlijker een ingewikkelde samenzwering. Maar Nature of Lancet die de hypothese van een lab leak afdeden als complottheorie vertoonden evengoed wangedrag, erg schadelijk voor het vertrouwen in de wetenschap. De juiste wetenschappelijke stelling is: de oorsprong van SARS-2 blijft onbekend. Na vijf jaar vruchteloos wachten op vleermuis, virus en tussengastheer toont het scheermes van Ockham een virus, ontsnapt uit het labo, als de meest eenvoudige verklaring, mee geholpen door de sombere reputatie van China als ondoorzichtige en onbetrouwbare dictatuur. Maar bewijs is dat niet. En dat zal in het geval van een lablek ook nooit worden geleverd.