Vrijwillig, stabiel en betaalbaar

In Franstalig België is La Croix Rouge de Belgique - Communauté francophone (Franstalig Rode Kruis) ook wel de grootste, maar daarnaast zijn nog twee kleinere bloedbanken actief verbonden aan ziekenhuisnetwerken. "In Vlaanderen staan wij in voor de hele keten van de bloed- en plasmabevoorrading: van het vinden van donoren tot de levering van producten aan ziekenhuizen. Een deel van de plasmavoorraad leveren we niet rechtstreeks aan ziekenhuizen, maar als grondstof aan een farmaceutisch bedrijf dat er een hele reeks van producten uit afleidt: stollingsfactoren, immunoglobulines, albumine,...."Transfusies met rode bloedcellen zijn jaar na jaar minder nodig, dankzij de evolutie van de geneeskunde. Daarentegen neemt de vraag naar plasmaproducten sterk toe. "Dat laatste is een globaal fenomeen. Naarmate landen zich meer ontwikkelen, gaan ze hun burgers betere medische zorg aanbieden. De prijs van plasmaproducten is dan ook pijlsnel toegenomen. In onze geïndustrialiseerde landen blijft vooral de vraag naar immunoglobulines nog toenemen."Maggie De Block schreef in 2017 als minister van Volksgezondheid voor de eerste keer een openbare aanbesteding uit voor het verwerken van derivaten uit ingezameld plasma. Minister Vandenbroucke verlengde het systeem. "We zijn nu in de tweede tender voor vier jaar. De minister legt vast hoeveel plasma het Rode Kruis-Vlaanderen - en elk van de andere instellingen - moet leveren en welke prijs we daarvoor krijgen. Oorspronkelijk werd de totale aan te leveren hoeveelheid vastgelegd op ongeveer 50% van het verbruik van plasmaproducten in België. Er is verder vastgelegd dat de aan te leveren hoeveelheid elk jaar met 5% groeit. De vraag is of je daarmee tred houdt met de toename van de behoefte. Maar deze aanpak is in ieder geval een goeie zaak. De derivaten uit ons plasma stromen terug naar de Belgische patiënt. Daarmee hebben we de prijs van plasmaproducten in ons land grotendeels onder controle kunnen houden. Sommige Europese landen hebben de eigen collecte van plasma zo goed als stilgelegd. Zij moeten die producten op de wereldmarkt aankopen tegen zeer hoge prijzen. Maar rijke, geïndustrialiseerde landen zoals België kunnen beter een eigen plasmacollecte organiseren. Ze hoeven niet de schaarste op de wereldmarkt nog te vergroten.""De laatste jaren zagen we in ons land een verschil tussen IVIG en SCIG - respectievelijk intraveneus en subcutaan toegediende immunoglobulines. IVIG worden in het ziekenhuis toegediend, SCIG kunnen ambulant worden gebruikt om bijvoorbeeld kinderen thuis te behandelen. Maar SCIG zaten nog niet in de eerste aanbestedingen. De overheid heeft de prijzen ervan niet in de hand kunnen houden zoals voor IVIG. Misschien kan dat in een volgende tender herbekeken worden." Dat we in België nog voor een groot stuk in de eigen behoeften aan plasma kunnen voorzien, ligt aan een lange traditie van vrijwillige bloed- en plasmadonatie. "Ik moet de vele donoren bedanken die al die jaren getrouw met regelmaat bloed of plasma zijn blijven geven." Het principe van de donatie op basis van vrijwilligheid en solidariteit heeft gezorgd voor stabiliteit en voor veiligheid van het systeem, verzekert Vandekerckhove. "Vrijwillige bloeddonaties berusten op burgerzin. Mensen kennen iemand die bloed of plasmaproducten heeft nodig gehad en gaan dan zelf doneren. Of ze leren het op jonge leeftijd van hun ouders. Ze rekenen erop dat, wanneer ze het zelf nodig zullen hebben, anderen met hen solidair zullen zijn."Het is evenwel niet altijd vanzelfsprekend geweest om die traditie in stand te houden. Binnenkort zal een nieuwe Europese verordening van kracht worden die de donatie van bloedproducten (waaronder bloed en plasma) regelt - ze combineert en vervangt de Europese richtlijnen die nog van begin deze eeuw stammen. "Sommige farmaceutische firma's maakten van de voorbereidende besprekingen gebruik om te bepleiten dat zij - voornamelijk plasma- - donoren zouden kunnen werven tegen betaling. Organisaties uit verschillende landen, waaronder Rode Kruis-Vlaanderen zagen dat echt niet zitten. We zijn zelf ook een presentatie gaan geven om de Europese Parlementsleden deze complexe materie uit te leggen. Een systeem van betaling introduceren heeft heel wat ongunstige effecten. Onderzoek wijst erop dat plasma afkomstig van vrijwillige donoren veiliger is dan dat verkregen tegen betaling. Dat is ook logisch. Onze donorpopulatie bestaat uit mensen die komen om andere mensen te helpen. Wanneer je betaalt om plasma te doneren, trek je mensen aan die doneren omdat ze het geld echt nodig hebben - die misschien niet open zijn over bijvoorbeeld hun drugsgebruik.""Tijdens de covidcrisis stuikte in de Verenigde Staten, waar donoren voor hun plasma betaald worden, het hele systeem zowat in elkaar - men vond niet genoeg kandidaten meer. Bij ons was er tijdens de pandemie minder vraag naar vol bloed in de ziekenhuizen doordat niet-dringende zorg werd uitgesteld. Maar we konden toen veel van onze bloeddonoren overtuigen om plasmadonor te worden. Onze werkwijze hier bleek veel beter tegen de schok bestand.""De nieuwe Europese verordening is een compromis geworden. Wij hadden graag gewild dat de EU zeer duidelijk koos voor vrijwillige donaties. Maar onder meer Duitsland lag dwars. In dat grote, invloedrijke land is men om een of andere reden op een bepaald moment overgestapt op een systeem dat donoren vergoedt. De Duitsers zeggen dat ze nu niet meer terug kunnen - dat het niet lukt om opnieuw op vrijwillige donaties over te schakelen. Onderzoek bevestigt dit ook: meer dan 70% van de Duitse donoren is niet meer bereid om te doneren wanneer ze niet meer betaald worden per donatie. Dat illustreert dat het invoeren van een betalend systeem een one way street is. Je maakt zo dat bloed of plasma doneren geen zaak meer is van burgerzin - de mensen gaan het zien als een economische transactie. En dat maak je achteraf niet meer ongedaan. In de verordening zal de mogelijkheid blijven bestaan om donoren te 'compenseren'. Landen hebben speelruimte in het definiëren van wat voor hen een compensatie is. Wat onze FAGG-inspecteurs misschien als 'betaling' zouden interpreteren, zullen de Duitse inspecteurs door de vingers zien."De Europese verordening moet helpen ervoor te zorgen dat Europa zelf weer meer plasma produceert. "Maar dat veel Europese landen sterk afhankelijk geworden zijn van de import van plasmaproducten, is te wijten aan het beleid van de EU zelf. In 1993 werden de grenzen opengegooid om de vrije markt te laten spelen. Dat gold ook voor farmaceutische producten, inclusief de plasmaderivaten. De Verenigde Staten, die toen een overproductie hadden, konden zo hun producten dumpen op de Europese markt. In vele Europese landen viel de eigen inzameling van plasma stil. Ook in België liep het aandeel van de eigen donoren terug - tot nog 30% zo'n 15 jaar geleden. Maar omdat we zagen wat er op de wereldmarkt aan het gebeuren was, hebben we toen besloten het tij te keren. Dat is gelukt, samen met de overheid.""In Vlaanderen en in België moeten we met het beleid een strategie uitvoeren om onze basis van vrijwillige donoren nog verder uit te breiden. We zullen nieuwe centra voor plasmaferese openen, wakend over een goede geografische spreiding - en de werking van de bestaande centra verder optimaliseren. Plasma geven duurt wat langer dan bloed geven. Maar mensen krijgen een belangrijk deel van het bloed terug, waardoor je geen ijzertekort kan krijgen. Onze donoren kunnen zeker ook wat frequenter plasma geven dan nu in ons land het geval is. De meesten komen zo een vier keer per jaar in onze centra langs.""Wanneer iemand zelf met de nood aan bloed of plasma in aanraking komt, zal hij gauw overtuigd zijn van het belang van donaties. Patiëntenverenigingen, en met name verenigingen van ouders met kinderen die een congenitale aandoening hebben, zijn grote pleitbezorgers van onze plasma-inzameling. Artsen kunnen ons ook helpen door plasmadonaties te promoten.""De collecte organiseren we met het geld dat we voor onze producten krijgen - daar betalen we ons personeel van, de materiaalkosten, enzovoort. Ik krijg wel eens de vraag of het niet lastig is om met zo'n gesloten budget te werken. Wanneer we niet uit de kosten komen, moeten we met onderbouwde argumenten de minister ervan overtuigen een hogere prijs per liter plasma vast te leggen. Daar staat tegenover dat we werken met een de facto gestandaardiseerd systeem. Experts in de Hoge Gezondheidsraad leggen vast welke kwaliteit we verzekeren, welke tests we bijvoorbeeld standaard uitvoeren. Van collega's in de VS hoor ik dat ziekenhuisbeheerders vaak gaan bedingen op de prijs van de producten. Ze kiezen selectief wat ze afnemen, ze vragen bepaalde tests achterwege te laten om de kosten te drukken. Maar zo ontstaat een verscheiden vraag die het productieproces complexer maakt en de prijs paradoxaal genoeg juist opdrijft." "Ons Belgisch systeem is heus niet zo slecht. Andere landen beschouwen ons als een model dat ze willen proberen te kopiëren."