Vijf voor twaalf voor NHS

Crisis en conflicten hebben de NHS bovenaan de maatschappelijk-politieke agenda gekatapulteerd. Haast elke dag ontsieren nieuwe horrorverhalen van de frontlinie van de NHS de Britse nieuwsmedia. Het blijft niet bij verhalen. Cijfers die veelvuldig de pers gehaald hebben, zijn bijvoorbeeld die over de lange wachttijden op spoed en de lange aanrijtijden. In december moesten 54.000 mensen in Engeland meer dan 12 uur wachten op een spoedopname. Volgens gegevens van NHS England waren er dat in 2019, vóór de pandemie dus, 2.360. De gemiddelde wachttijd voor een ambulance voor een categorie 2-aandoening zoals een beroerte of pijn aan de borststreek bedroeg in december meer dan 90 minuten. De beoogde aanrijtijd is 18 minuten (sinds mei 2021 overigens bedraagt de gemiddelde responstijd per ambulance voor ernstige aandoeningen in Engeland meer dan 30 minuten). De afgelopen weken legden ambulancepersoneel en verpleegkundigen meerdere keren het werk neer. Hun eisen: hogere lonen en betere arbeidsomstandigheden. De komende weken zijn er nog stakingen gepland. Als een oproep van de British Medical Association om te staken positief uitdraait, zullen jonge artsen in maart drie dagen lang het werk neerleggen - ze hebben tijd om hun stem uit te brengen tot 20 februari. Heel wat Britse artsen en gezondheidsspecialisten uiten hun bezorgdheid en spreken over de grootste gezondheidscrisis ooit. Bij de start van het jaar zorgde de Britse Royal College of Emergency Medicine nog voor opschudding door te stellen dat de lange wachtrijen elke week tot 300 à 500 doden leiden. De NHS ontkende die feiten, maar wat vast staat, is dat deze winter voor een nieuwe realiteit zorgde in het VK: mensen kunnen er bij een spoedgeval niet meer zeker zijn van snelle toegang tot zorg. Hoe is de NHS, waarvoor de Britten nog applaudiseerden tijdens de pandemie, daar beland? Niet één factor, maar een samenspel van omstandigheden liggen aan de oorzaak. Covid-19 is er daar een van. Net als andere landen is het Verenigd Koninkrijk nog aan het herstellen van de gevolgen van covid-19. Volgens de topvrouw van NHS Engeland is de NHS zelfs nog maar halverwege die herstelperiode, zo stelde ze in een recente toespraak. Er is de uitgestelde, in te halen zorg. Volgens data die dateren van november staan er in Engeland zeven miljoen mensen op een wachtlijst. Bovendien is covid-19 niet weg. De NHS kampt met een twindemic, een golf van winterinfecties en een nieuwe opstoot van coronagevallen. Bedden die ingenomen worden door covidpatiënten kunnen niet voor andere patiënten gebruikt worden - en die bedden zijn al schaars (zie verder). Daarnaast zorgen covidmaatregelen - hygiëneprotocollen, het scheiden van covid- en niet-covidpatiënten ... - voor extra werklast met alle gevolgen van dien voor de algemene productiviteit. Het ziekteverzuim onder zorgverleners is groter dan voor de pandemie. Volgens een analyse van het Institute for Fiscal Studies (IFS) dat CNN UK citeert, zijn er echter meer artsen en verpleegkundigen aan het werk dan in 2019, zelfs na correctie van ziekteafwezigheden. "Het gaat niet alleen over hoeveel personeel en hoeveel geld er is, maar ook over hoe het ingezet wordt", zegt een econoom van dat instituut. Als de Britten kunnen kiezen tussen Labour en de conservatieven als 'coördinatoren' van het gezondheidszorgsysteem, geven ze de voorkeur aan Labour, zo wijzen polls telkenmale uit. Aan CNN UK vertelt NHS-consultant en gastro-enteroloog in Wales Peter Neville waarom: "Toen de Labourregering in 1997 aantrad, injecteerde zij aanzienlijk meer geld in de NHS. Dat stelde ons in staat om voldoende personeel aan te stellen en onze wachtlijsten weg te werken." Als antwoord op de economische crisis van 2007/2008 voerden de conservatieven in de coalitieregering enkele jaren later een besparingsoperatie door. Tussen 2010 en 2019 lagen de gezondheidsuitgaven per persoon 18% onder het gemiddelde van de EU14 (landen die voor 2004 toetraden tot de EU), zo becijferde de Britse liefdadigheidsorganisatie The Health Foundation. Volgens datzelfde rapport lagen de kapitaalinvesteringen in gezondheidszorg de afgelopen tien jaar in het VK ook lager dan in de EU14-landen (waarvoor er gegevens beschikbaar zijn). Als we bijvoorbeeld naar medische apparatuur zoals het aantal MRI- en CT-scanners per miljoen inwoners kijken, bengelt het VK ergens onderaan de lijst van Oeso-landen (cijfers 2021). Hetzelfde verhaal wat betreft ziekenhuisbedden (per 1.000 inwoners). De onafhankelijke Engelse denktank The King's Fund berekende dat het aantal bedden van NHS Engeland halveerde van 299.000 in 1987 naar 141.000 in 2019. Voor critici is de aangekondigde cash boost de komende jaren slechts een inhaalbeweging na een decennium van onderfinanciering. In zijn herfsttoespraak kondigde 'Chancellor' Jeremy Hunt aan dat de Britse regering de komende twee jaar het budget voor de NHS elk jaar met 3,3 miljard pond zal verhogen. Volgens de denktank The King's Fund is het netto-effect daarvan al bij al beperkt omdat het NHS-budget voor de komende jaren eerder naar beneden werd bijgesteld. Er zijn in elk geval ambities om de toegang tot spoed, ambulance en eerste lijn te verbeteren, en om de 'integrated care boards' te evalueren - dat zijn de raden verantwoordelijk voor sociale zorg. Ellenlange wachttijden op ambulances en op behandeling op spoeddiensten kunnen niet verholpen worden zonder bedden vrij te maken. Maar bedden vrijmaken vereist vooreerst de aanpak van een andere crisis: die in de sociale zorg, zo merken verschillende commentatoren op. Nadat ze in het ziekenhuis klaar zijn voor ontslag, kunnen veel patiënten nergens naartoe. Dus blijven ze bedden bezetten in afwachting van sociale zorg. In het VK is de NHS verantwoordelijk voor gezondheidszorg, en lokale raden voor de sociale zorg. Er gaan al lang stemmen op om de twee te integreren, aangezien een crisis in het ene systeem doorstroomt tot het andere. Volgens de meest recente bevolkingsbevraging is bijna 20% van de bevolking in Engeland en Wales ouder dan 65 jaar, wat de vraag naar sociale zorg alsmaar doet toenemen. Maar de sector kampt met een groot wervings- en retentieprobleem. In oktober vorig jaar riep The National Care Forum (NCF), dat zo'n 160 zorgorganisaties in het VK verenigt, de overheid op om de lonen in de sector op te trekken nadat een rapport onthuld had dat het aantal vacatures met de helft was toegenomen in 2021-2022 en dat één op de tien jobs in de sector vacant is.Ook de NHS ziet veel vacatures die open blijven staan. "Ongeveer 30% van de nieuwe consultantjobs (specialisten, nvdr) in het VK kan niet worden ingevuld. Er zijn simpelweg niet de mensen voor", schrijft gastro-enteroloog en NHS-consultant Peter Neville op Twitter. Wat volgens analisten op een dieperliggende crisis wijst: die van de moraal. Niet in staat om een aanvaardbare standaard van zorg te verlenen, zijn veel zorgverleners gedemoraliseerd en gaan ze hun opties af. Uit recente enquête van de Britse juridische bijstandsorganisatie Medical Defence Union (MDU) bij 800 artsen blijkt dat vier op de tien het ermee eens of sterk mee eens zijn om tegen 2028 te stoppen, als rechtstreeks gevolg van de werkdruk. Bij verpleegkundigen is nu al een trend zichtbaar dat zij via uitzendbureaus gaan werken waar ze betere loon- en arbeidsvoorwaarden krijgen dan wie een vast contract heeft. Deze ongeziene gezondheidszorgcrisis kan ongeziene electorale gevolgen met zich mee brengen, merkt de Britse prof politicologie aan Manchester University Robert Ford op in een commentaarstuk in The Guardian. Het eerste gevolg is al zichtbaar, schrijft hij: burgers - en dus kiezers - worden elke dag met de crisis geconfronteerd, in nieuwsmedia of in de praktijk. In polls is de steun voor het stakende zorgpersoneel overigens hoog. Een golf van publieke boosheid over de gezondheidszorg heeft in het bijzonder gevolgen voor de conservatieven. De huidige crisis bevestigt de lang bestaande vermoedens dat Labour beter is in het beheren van de NHS, meent Ford (zie eerder). De overheid moet dringend met een oplossing komen, maar ze stuit volgens de professor politicologie om elke hoek op hindernissen. "De lonen behouden of actie ondernemen tegen de staking zal de wervingscrisis in de NHS verergeren. Maar een grotere loonstijging accepteren zal de uitgaven doen toenemen en de belastingen verhogen, en Tory backbenchers ziedend maken." Maandag kwam de regering met een plan voor de spoedeisende zorg; ze wil meer steun op maat voorzien bij mensen thuis om een deel van de zorg uit de ziekenhuizen te halen en te houden. Volgens zorgbestuurders die The Guardian citeert, komt het plan te laat in wat in het algemeen een 'trage' reactie is van de ministers op de druk op de NHS. "Een decennium van onderfinanciering in personeel en infrastructuur kan je niet kenteren op twee jaar tijd", besluit Robert Ford in diezelfde krant. En al zeker de publieke opinie niet. Want deze crisis zit naar alle waarschijnlijkheid in het Britse collectieve geheugen gegrift.