Ook de handen kunnen denken

Borgerstein vzw is een sociale onderneming die actief is op diverse domeinen: zorg voor personen met een beperking , ouderenzorg en sociale tewerkstelling. Sinds 2016 is de instelling erkend als vergunde zorgaanbieder. Diverse vormen van dienstverlening worden aangeboden: dag- en/of nachtopvang, ambulante begeleiding en begeleid werk. Naast de 'basiszorg' wordt ook zorg aangeboden voor personen met autismespectrumstoornissen (ASS), met een verhoogde psychische kwetsbaarheid en met bijkomende motorische problemen. Ruim 10 jaar geleden werd in de schoot van Borgerstein vzw een atelier opgericht waar kunstenaars met een beperking onder begeleiding van lesgevers van de academie en professionele artiesten als Sacha Eckes aan de slag kunnen gaan. Aanvankelijk waren ze met vijf, vandaag werken er niet minder dan 23 kunstenaars die geregeld exposeren en hun werk ook te koop aanbieden via de shoppagina van de website studioborgerstein.be. In het CultuurCentrum Mechelen loopt tot 9 januari een knappe tentoonstelling waarin de kunstenaars van Studio Borgerstein samen met collega's uit het buitenland en artiesten van de hedendaagse kunstscène worden getoond. Curator Pierre Muylle bouwde de tentoonstelling op rond het werk van vijf topkunstenaars - Luc Tuymans, Berlinde De Bruyckere, Walter Swennen, Mark Manders en Johan Tahon - en koos daarbij stilistisch aansluitende werken van artiesten van Studio Borgerstein en buitenlandse kunstenaars met of zonder beperking. De kunstwerken zijn niet van naambordjes voorzien en dragen in de meeste gevallen geen handtekening zodat de toeschouwer ze volslagen onbevangen kan bekijken. Een zeer geslaagd experiment dat de grens tussen professionele kunst en art brut helemaal doet vervagen. Bij het betreden van de zalen krijg je wel een plannetje mee met nummers bij de werken die verwijzen naar de namen van de kunstenaars. We lieten het plannetje op zak om de kunstwerken zonder voorkennis van zaken en zonder vooroordelen te bekijken en te beoordelen. Sommige kunstenaars haal je er wel uit omdat hun werk zo herkenbaar is - Berlinde De Bruyckere en Luc Tuymans bijvoorbeeld - maar in de meeste gevallen is het zo goed als onmogelijk om het onderscheid tussen beide categorieën te maken. En dat is nu net het doel van deze expositie. Curator Pierre Muylle gaat namelijk tegen de stelling in dat werk van artiesten met een verstandelijke beperking niet als kunst mag beschouwd worden omdat zij niet over hun werk zouden kunnen reflecteren en zich niet kunnen positioneren binnen het culturele veld."In de ontmoetingen en de kunstwerken van kunstenaars met en zonder beperking zit een diepe verbinding die geen woorden nodig heeft", stelt Muylle. Uitgangspunt van de tentoonstelling is dat het creëren zelf ook een vorm van denken is, een discours zonder woorden. "Ook de handen kunnen denken, ook de verbeelding is een vorm van denken. En daarin blinken kunstenaars met een beperking nu net uit. Kunstwerken hanteren ook een taal en dus een middel om ons denken zonder woorden uit te drukken." Wat vaak als typische kenmerken van de zogeheten art brut wordt aangeduid - horror vacui, het gebruik van arceringen, eindeloze opsommingen van letters en getallen, vervormde gezichten en gebouwen... - zijn immers elementen die je in het professionele kunstcircuit evengoed terugvindt. En dat levert boeiende confrontaties op: het samenbrengen van diverse materialen vind je net zo goed bij Berlinde De Bruyckere als bij Judith Scottt bijvoorbeeld, de architecturale tekeningen van Sofie Vanderlinden sluiten aan bij het werk van Jan Wuyts. Een van de basiskenmerken van beeldende kunst is dat het werk intrigeert, de kijker vasthoudt. En dat is hier bij de getoonde werken van kunstenaars met en zonder beperking zeer zeker het geval. Neem nu het werk van Adolf Beutler. Geboren in 1935 in Berlijn, ging nooit naar school, van zijn 12de opgenomen in een psychiatrische instelling waar hij 50 jaar verbleef, begon op zijn 61ste met kunst. Hij presenteert een soort werktafel, waarop we een boek zien, een potloodslijper, een schriftje, maar vooral houtblokken van diverse vormen die met kleurpotloden gearceerd zijn. Hier en daar staan woorden geschreven, zoals Google & youtube, Ja & Okay. Plots valt je oog op de naam Mengele, ondersteboven op een houtblok, die als een schok door je heen gaat en het werk een totaal andere betekenis zou kunnen geven. Pure kunst: geniaal!Neem ook een kijkje in de zaal achter het zwarte gordijn waar Johan Tahon in zijn atelier de groep Wild Classical Music Ensemble laat musiceren. Buitengewone ervaring. In de aangrenzende Academie worden onder de titel Magistraal andere werken van kunstenaars van Studio Borgerstein getoond, samen met die van academiestudenten. Inspiratiebron hier zijn beroemde werken van Leonardo da Vinci, Frida Kahlo, Oskar Kokoschka en andere meesters. Heel interessant om zien hoe de bekende schilderijen geherinterpreteerd werden door de studenten en de artiesten van Borgerstein. En hoe je bij al deze kunstenaars eenzelfde vorm van verbeelding kan terugvinden.