Nee, het is niet bewezen dat de pil je ongelukkig maakt

Linde Puttemans, een studente van negentien die zelf (nog) geen anticonceptie neemt: "Op TikTok zie ik heel wat mensen vertellen dat ze stoppen met de pil omdat ze merken dat de hormonen een negatieve impact hebben op hun lichaam." Ze geeft toe dat de boodschappen op sociale media haar ideeën over hormonale anticonceptie beïnvloeden. "Als ik zo'n negatieve berichten zie, vraag ik me soms wel af waarom ik daarmee zou beginnen." Puttemans is lang niet de enige die zich vragen stelt bij hormonale anticonceptie. In België daalt het gebruik van de pil, de ring en de pleister al meer dan tien jaar. In 2013 kreeg 59,6 procent van de vrouwen tussen 18 en 20 jaar daarvoor een terugbetaling via een ziekenfonds. In 2023 was dat nog 43,1 procent. Sinds 2019 zet de daling zich sterker in. Het gebruik van de spiraal gaat in die leeftijdscategorie wel in stijgende lijn. In 2013 kreeg een procent van de vrouwen tussen 18 en 20 jaar daarvoor een terugbetaling via een ziekenfonds, in 2023 was dat 4,9 procent. Ook gynaecologen merken dat er meer kritische vragen komen over (stoppen met) hormonale anticonceptie. "We merken dat er de afgelopen jaren vooral bij jonge vrouwen best wat weerstand tegen is gekomen", zegt Susanne Housmans, die gynaecoloog is in het UZ Leuven. "Ze willen zo weinig mogelijk hormonen nemen en hun cyclus zo natuurlijk mogelijk houden." In de jaren 1960 speelde de anticonceptiepil een belangrijke rol in de emancipatie en het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen. Dat zij sindsdien kunnen kiezen of en wanneer ze kinderen krijgen, maakt hen onafhankelijker. Maar vandaag staat een nieuwe groep vrouwen op die zich van hormonale anticonceptie wil bevrijden. De hormonen in de pil zouden volgens hen een negatieve invloed hebben op hun lichaam en geest. "Op zich is het geen slechte evolutie dat vrouwen kritischer worden", vindt Housmans. "Ik vind het ook logisch dat mensen vragen stellen en hun verwachtingen van een therapie duidelijk communiceren. Alleen pakt het wat lastig uit voor vrouwen die ook medische klachten hebben. Als zij de deur voor hormonale anticonceptie dichttrekken, zijn er soms weinig andere opties die hun klachten kunnen verlichten." De pil werkt namelijk niet uitsluitend contraceptief, maar heeft ook een rist andere 'bijwerkingen' die heel wat vrouwen best handig vinden. Zo kunnen ze plannen wanneer en of ze ongesteld worden, ervaren ze minder sterke bloedingen, wordt menstruatiepijn verlicht en zijn de hormoonschommelingen die een natuurlijke cyclus met zich meebrengt minder uitgesproken. "Vandaag is er zo'n breed gamma aan hormonale anticonceptie dat er vrijwel altijd een pil, staafje of spiraal wordt gevonden waar de patiënt zich goed bij voelt", zegt professor Stefan Cosyns, afdelingshoofd gynaecologie aan het UZ Brussel. "Ik ben ervan overtuigd dat we vrouwen op een veilige manier van hormonale contraceptie kunnen voorzien. Maar dat is geen must. Wie zich goed voelt bij een natuurlijke cyclus, kan andere voorbehoedsmiddelen kiezen, zoals het condoom. Dat is een individuele keuze." Vraag 1: Heeft hormonale anticonceptie een invloed op het mentaal welzijn? De wetenschappelijke studies die dat onderzocht hebben, spreken elkaar tegen. "Sommige onderzoeken laten een toename van stemmingsklachten zien, andere niet", zegt professor Yves Jacquemyn, diensthoofd gynaecologie van het UZA. "Depressieve stoornissen of stemmingsverschillen treden bij een tot tien procent van de gebruiksters op, maar doen zich net zo goed voor in de controlegroep. Het is dus moeilijk om daar een conclusie uit te trekken." "Het is ook maar de vraag of de gerapporteerde stemmingsverschillen altijd gerelateerd zijn aan de pil", merkt Steffi van Wessel op, die gynaecoloog is in het UZ Gent. "Er zijn tal van factoren die iemands stemming kunnen beïnvloeden. Bovendien zijn emotionele klachten moeilijk meetbaar." Hoewel de meeste vrouwen zich onder hormonale anticonceptie goed voelen, kunnen sommige patiënten volgens Cosyns wel sterker reageren op de synthetische hormonen die in de pil zitten. Zij kunnen gebaat zijn met een pil met bio-identieke hormonen. Of hormonale anticonceptie het libido beïnvloedt, blijft binnen de wetenschappelijke literatuur ook een vraagteken. "De resultaten van onderzoek zijn tegenstrijdig en de kwaliteit van de studies matig", aldus Jacquemyn. Een daling in libido valt volgens Cosyns wel te verklaren. "Wie de pil neemt, krijgt een constante dosis hormonen binnen, wat niet het geval is bij een natuurlijke cyclus. Evolutionair gezien zorgt de natuur ervoor dat het libido piekt rond de eisprong, omdat de vrouw dan zwanger kan worden. Een behoud van het libido zie je wel bij vrouwen met een koperspiraal, en ook bij sommige hormoonspiraaltjes. Vrouwen die het gevoel hebben dat hun libido door de pil lager is, kunnen die opties proberen." Vraag 2: Is het belangrijk om bij de pil elke maand een stopweek in te lassen? "Bij alle anticonceptie die bestaat uit een combinatie van een oestrogeen en een progestageen - de pil, de anticonceptiering en de pleister - kun je een stopweek inlassen, maar dat hoeft niet", zegt van Wessel. "Methoden waarin alleen een progestageen zit moeten meestal zelfs doorgenomen worden - denk aan de minipil, de prikpil, het hormoonspiraal en het staafje." Housmans waarschuwt dat het van zwaarder gedoseerde pillen, die typisch gebruikt worden voor de behandeling van acne, niet bewezen is dat ze veilig zijn om door te nemen. Daarom raadt ze aan om het doornemen van de pil altijd met de huisarts of gynaecoloog te bespreken. Waarom die stopweek dan toch ingeburgerd raakte, terwijl ze meestal overbodig is? "Omdat men er in de jaren 1960 van overtuigd was dat als men een pil op de markt zou brengen waardoor vrouwen niet meer zouden bloeden, niemand die pil zou willen nemen", zegt Cosyns. "Vrouwen zouden zich dan afvragen waar het bloed blijft - iets wat sommige vrouwen vandaag nog bezighoudt." Maar de bloedingen die een vrouw krijgt wanneer ze hormonale anticonceptie neemt, hebben niets met de menstruatie te maken. Door het wegblijven van extra hormonen reageert het lichaam tijdens de pauzeweek met een zogenaamde onttrekkingsbloeding, die vooral bestaat uit wat slijmvlies uit de baarmoederholte. "Bij wie de pil neemt of een hormoonspiraal laat zetten, bouwt dat baarmoederslijmvlies minder op, waardoor het bloedverlies mindert", zegt Cosyns. "Langdurig gebruik van de pil kan er zelfs voor zorgen dat vrouwen amper of zelfs geen bloedverlies meer hebben tijdens de stopweek." Als de pil wordt doorgenomen, is het enige nadeel dat het slijmvlies op een bepaald moment zodanig fijn en broos wordt, dat vrouwen tussentijds bloedverlies kunnen ervaren. "Dat zorgt dan voor wat bruinverlies of minimaal rood bloedverlies", zegt Cosyns. "Dat is niets om ongerust over te zijn. Sommigen zullen dat al ervaren nadat ze een keer de pauzeweek overslaan, anderen kunnen een jaar lang de pil doornemen zonder ook maar een druppel bloed te verliezen." Het is dus doorgaans oké om de stopweek over te slaan, en dat mag volgens experten gerust maanden, zelfs jaren aan een stuk. "Zeker mensen die een pijnlijke menstruatie hebben, zijn daarbij gebaat", aldus Cosyns. "Ook vrouwen met endometriose moeten vermijden om hun menstruatie te krijgen. Zij krijgen de pil jaar in jaar uit voorgeschreven." Bovendien zorgt continue inname van de hormonale anticonceptie er volgens Jacquemyn voor dat vrouwen extra beschermd zijn tegen eierstokkanker, baarmoederkanker en zelfs een beetje tegen darmkanker. Vraag 3: Is het oké om de pil uitsluitend te nemen in periodes dat je seksueel actief bent? Omwille van het risico op trombose, dat bij elke combinatiepil voorkomt, wordt dat afgeraden. "Bij het opstarten van een pil met een oestrogeen en progestageen erin, leidt dat tot een verhoging van een aantal eiwitten die in je lever geproduceerd worden, waardoor je een hoger risico op bloedklontervorming hebt", zegt Housmans. "Na een tijd stabiliseert het risico weer, maar als je om de haverklap start en stopt met de pil, lok je ook telkens het verhoogd risico op trombose uit." Hoe groot dat tromboserisico is, hangt af van welke pil iemand neemt. Van de 100.000 vrouwen die de pil niet gebruiken, krijgen er per jaar vijf tot honderd een trombose. Van de 100.000 vrouwen die een pil van de tweede generatie nemen, krijgen er per jaar twintig tot vierhonderd een trombose. Dat type pil geeft dus een viermaal zo hoog risico. Bij vrouwen die pillen van de derde generatie gebruiken is het risico op veneuze trombose zes- tot achtmaal zo hoog als bij vrouwen die geen pil gebruiken. Bij pillen die enkel progestageen bevatten, is er geen verhoogd tromboserisico. Vraag 4: Heeft de pil een invloed op het gewicht? "In onderzoek zien we geen verschil in gewichtstoename tussen mensen die de pil nemen en mensen die een placebo krijgen", zegt Jacquemyn. "Dat betekent natuurlijk niet dat je na het starten van de pil niet kunt aankomen, wel dat er blijkbaar evenveel mensen zijn die op gewicht blijven en dat er zelfs mensen zijn die gewicht verliezen." Of iemand aankomt van de pil, hangt vooral af van het type progestageen dat erin zit. "Als mensen verzwaren van de pil, dan komt dat meestal doordat ze daarop reageren en er vochtretentie optreedt", zegt Cosyns. "Dat zorgt dan voor een gewichtstoename van gemiddeld één kilo. Zodra met de pil gestopt wordt, verliezen vrouwen dat gewicht weer. Soms kunnen vrouwen ook wat oedeem krijgen in de benen. Zij kunnen overschakelen op een pil met een vochtafdrijvend progestageentype." Vraag 5: Helpt de pil tegen acne? Bijna alle combinatiepillen hebben een positief effect op acne. Volgens Jacquemyn hoeven vrouwen zelfs geen speciale pil te nemen om acne te bestrijden. "Er is geen bewijs dat die beter zouden werken dan andere." Toch zijn sommige pillen van de derde of vierde generatie speciaal ontwikkeld voor de behandeling van acne. Die pillen bevatten cyproteronacetaat of drospirenon, waardoor ze de mannelijke hormonen counteren die een vette huid kunnen veroorzaken. Housmans wijst erop dat het zeker tijdens de eerste maanden normaal is om effecten te ondervinden op huid en haar door het nemen van hormonale anticonceptie. "Na een paar maanden stabiliseert dat. Daarom adviseren we vrouwen om even vol te houden." Jacquemyn waarschuwt er ten slotte voor dat hormonale anticonceptie die enkel progestageen bevat, zoals de minipil en het hormoonspiraal, net wel acne kan veroorzaken. Vraag 6: Als je de pil niet neemt, is het dan oké om na een seksueel contact telkens de morning-afterpil te nemen? "Het is zeker een goede reflex om de morning-afterpil te halen om ongewenste zwangerschap te voorkomen", zegt Housmans. "Maar als vorm van langdurige contraceptie zou ik het niet aanbevelen. Vroeger heette die pil de noodanticonceptiepil, en dat moet ze ook blijven." Als de morning-afterpil correct ingenomen wordt, zorgt die er wel degelijk voor dat de meeste kans op zwangerschap vermeden wordt. "Maar ze is zeker niet zo veilig als klassieke hormonale contraceptie", waarschuwt Hous- mans. "Bovendien stuurt de morning- afterpil ook telkens de natuurlijke cyclus in de war." Vraag 7: Welke anticonceptie kunnen mannen voor hun rekening nemen? Behalve de mannelijke sterilisatie, die definitief is, zijn er voor mannen weinig andere betrouwbare opties. Al jaren wordt er onderzoek gedaan naar hormonale contraceptie voor mannen, maar voorlopig lijkt er weinig schot in de zaak te komen. "Er bestaan wel zaaddodende pasta's, maar die bieden lang niet zo'n hoge bescherming, net zo min als technieken zoals terugtrekken", zegt Housmans. Bovendien vreest Cosyns dat, zelfs als er een mannenpil zou zijn, vrouwen nog altijd de controle over die contraceptie zouden willen behouden. "Als de mannenpil door slechte inname niet effectief is, dan denk ik dat vrouwen nog altijd liever de anticonceptie voor hun rekening nemen. Zij zijn immers degenen die zwanger kunnen worden als het misloopt."