Freddy Mortier schreef een uitstekend boek over Richard Wagner (1813-1883). Daarin benadert de hoogleraar in de ethiek van de Universiteit Gent verschillende aspecten van de spraakmakende componist. Vanuit zijn achtergrond legt Mortier de nadruk op de filosofische en sociaal-politieke achtergronden van Wagner en de sporen daarvan in zijn werk.
...
Richard Wagner is nog altijd een van de meest tot de verbeelding sprekende componisten. Dat komt omdat hij een uitgesproken mening had en gretig publiceerde over opera, kunst, politiek, maatschappij of religie. En bovenal componeerde hij grensverleggende opera's. Freddy Mortier herkent Wagners sound en technieken in vele film/game-scores en benadrukt hoe sterk de hedendaagse opera-uitvoeringen door Wagners visie bepaald worden.Is het laatste woord dan nog niet gezegd over een componist die al 150 jaar internationaal erkend wordt? Zeker niet. Dat komt omdat er door Wagner en zijn tweede vrouw Cosima Liszt, en na zijn dood door enkele uitverkoren adepten, een mythe werd gecreëerd. Zo werd een en ander systematisch verdraaid of verdonkeremaand. Daarnaast heeft men Wagners nationalisme en antisemitisme na zijn dood in een nationaalsocialistische bedding laten stromen. Dat heeft er na WO II voor gezorgd dat velen zich in bochten wrongen om het blazoen van de grote Duitse componist zo zuiver mogelijk te houden. Tot vandaag blijft men dus inspanningen leveren om het vertroebelde beeld van de componist en zijn erfenis in de ruime betekenis van het woord, scherper te stellen.Een aantal van die nieuwe inzichten die afgelopen jaren veelal in Engels- of Duitstalige publicaties verschenen, krijgt een plek in dit Wagnerboek. Freddy Mortier verrijkt ze bovendien vanuit zijn ruime filosofische bagage. Die insteek is voor een beter begrip van Wagners werk geen overbodige luxe. Invloeden van filosofen als Feuerbach, Hegel of Schopenhauer zijn onmiskenbaar aanwezig in Wagners denkbeelden en muziekdrama's. En dan is er natuurlijk nog de vriendschap en later de breuk, gevolgd door de gadeloze afrekening, met en door Friedrich Nietzsche."De complexiteit, diepgang en veelgelaagdheid spatten af van de figuur," schrijft Freddy Mortier in Richard Wagner. De man die opera voor het volk maakte. "Wagner is op heel veel verschillende manieren onthaald en heeft meer dan welke andere componist ook invloed gehad op culturele en maatschappelijke domeinen buiten de muziek."De kern van Mortiers betoog is dat Wagner het hele volk wilde aanspreken met zijn werken. Daarvoor verenigde hij, zoals de oude Grieken in hun tragedies, muziek, dans, mime, schilderkunst en architectuur in zijn muziekdrama. Dat geheel moest de gemeenschap tot spiegel dienen en het iets leren over zichzelf. Om de muzikale leek tot inzicht te kunnen brengen wilde Wagner zijn muziek democratiseren. De boodschap die ze droeg evolueerde met de inzichten van de componist van revolutionair links naar rechts conservatief. Precies de inhoud van die begrippen en de evolutie in Wagners denken, legt Freddy Mortier helder uit in enkele hoofdstukken. Hij koppelt dat aan besprekingen van respectievelijk Der Ring des Nibelungen en die Meistersinger von Nürnberg.Het hoofdstuk over Parsifal leidt naar Wagners kunstreligie, de invloeden van Schopenhauer en van de vrijmetselarij. Belangrijke muzikale aspecten worden nu en dan vermeld, maar grondige muzikale analyses vormen niet de opzet van deze besprekingen. De focus ligt op de relevante invloeden die de componist tijdens het concipiëren van zijn grote meesterwerken onderging. Het enige muziekdrama dat (helaas) niet uitgebreid aan bod komt is Tristan und Isolde.Tot slot gaat Freddy Mortier genuanceerd in op Wagners nationalisme en zijn antisemitisme en de sporen ervan in zijn muziekdrama's. Het is bewonderens- waardig dat de auteur die in de tekst geregeld zijn grote fascinatie voor Wagners muziek laat doorschemeren geen enkel heikel thema uit de weg gaat. Hij blijft overal kritisch analyseren en de bevindingen in een ruim en wetenschappelijk onderbouwd kader plaatsen. Dit boek biedt heel wat stof tot nadenken en is een uitstekend middel om dieper tot Wagners muziekdrama's door te dringen. Wie weinig vertrouwd is met Wagners werk stapt best in via het tweede hoofdstuk dat een beknopte biografie biedt. De Wagnerleek vindt ook in de Luisterepiloog enkele interessante tips om de best wel uitgebreide en veeleisende muziekdrama's gedoseerd te ontdekken en om niet meteen murw geslagen te worden door een overdosis. Geniet ervan!