Het dorp als universum

Een bezoek aan Machelen-aan-de-Leie is altijd een plezier. Het dorp, dat zich uitstrekt langs een meander van de Leie, ademt Raveel. De kunstschilder is hier geboren, heeft er altijd gewoond en gewerkt, heeft er zijn vrouw gevonden en kreeg er zelfs een museum, ontworpen door Stéphane Beel, dat hij in 1999 nog eigenhandig mocht openen. Het is weinige kunstenaars bij leven gegeven. Machelen is zo'n dorp dat om een wandeling vraagt. En als je langs de achtertuintjes wandelt langs de velden waar de koeien je aanstaren, dan is het alsof je in een schilderij van Raveel binnenstapt. Je ziet de betonnen omheiningspaaltjes, de prikkeldraad, de was die te drogen hangt en meebeweegt met de wind, een fiets, een kat: allemaal thema's die Raveel zo vaak geschilderd en getekend heeft. Wat geenszins betekent dat zijn werk geen universele waarde zou hebben: het dorp was zijn universum, de elementen die hij daar zag en koesterde kregen een universele betekenis in zijn werken. Roger Raveel (1921-2013) was bezeten van de schilderkunst, maar tegelijk doorbrak hij de grenzen van de schilderkunst. Hij liet het schilderij uit zijn kader treden, loodste spiegels, objecten en zelfs levende vogels in zijn schilderij binnen, hij beschilderde objecten en karretjes waarmee je kon rondrijden. En Raveel mag dan een man van het dorp geweest zijn, hij kende de kunstenaars van de wereld. En het is precies die relatie die het Roger Raveel Museum nu onderzoekt in een mooie expositie.Naast zorgvuldig gekozen werken uit de eigen collectie - die zo'n 300 schilderijen en 2.500 tekeningen, tal van objecten en nagenoeg het volledige grafische oeuvre van de kunstenaar omvat - krijg je ook werk te zien van Brusselmans, Spilliaert, Ensor, Permeke, Malfait, Leon en Gust. Desmet, Dan Van Severen, Raoul De Keyser, Fernand Léger, zelfs een Aardappelrooister van Vincent van Gogh voor wie Raveel een grote bewondering had. Raveel kende wel degelijk de picturale tradities, van Giotto tot Rubens, van Van Gogh tot Léger. Bovendien introduceerde zijn vriend Hugo Claus de kunstschilder uit Machelen bij de Cobra-kunstenaars Asger Jorn en Karel Appel. Op weg naar of op de terugweg van Parijs hield de Nederlandse kunstenaar vaak een stop in Machelen-aan-de-Leie - off all places - om Raveel op zijn atelier te gaan opzoeken.In de zomers van 1960 en 1962 trok hij zelfs naar het kustdorp Albisola in het Italiaanse Ligurië waar hij werk vervaardigde en deelnam aan groepstentoonstellingen met Jorn en Lucio Fontana. Op de terugreis van een van die reizen hield hij trouwens halt in de Kunsthalle van Bern waar hij een tentoonstelling zag van Amerikaanse kunstenaars, waar hij de combine paintings zag van Robert Rauschenberg die allerlei objecten in zijn schilderij binnenbracht, een techniek die Raveel al enkele jaren toepaste. Raveel was een man van zijn tijd die mee was met de nieuwe stromingen zoals het Nouveau Réalisme en vaak zelfs voorop liep. In de tentoonstelling Zien, denken, schilderen. Een gesprek met Roger Raveel kijken we over het muurtje heen om die schilders te ontdekken die Raveel hebben beïnvloed, van Van Gogh over Henri Matisse tot Asger Jorn, en de kruisbestuivingen te detecteren die Raveel in de spits van de avantgarde hebben geplaatst. Misschien helpt deze uitspraak van hem om het enigma Raveel wat beter te vatten: "Kunst heeft een bad in de realiteit nodig, het kunstwerk krijgt er een stevige schok door, en het brengt ons op zijn beurt dichter bij de oerkrachten van het leven."