Het belang van vrijwillige donaties

Plasma wordt in België ingezameld door vier bloedinstellingen, waarvan Rode Kruis-Vlaanderen de belangrijkste is, met een aandeel van 70%. Het plasma is afkomstig uit bloeddonaties of uit plasmadonaties in een van de donorcentra. Het plasma wordt dan door een gespecialiseerde verwerker in fracties verdeeld. Dat gebeurt via een gereguleerde overheidsopdracht, legt minister Vandenbroucke uit. "We schrijven een opdracht uit om plasma te fractioneren, waarbij we de prijs vastleggen waartegen het verwerkende bedrijf plasma inkoopt bij de inzamelende organisaties. We laten dan de markt spelen, en kiezen het bedrijf dat aan onze voorwaarden de goedkoopste levering kan verzorgen, natuurlijk met de nodige kwaliteitsgaranties.""Ik denk dat dat een goed model is. Je krijgt via een competitieve aanbesteding immunoglobulines op de goedkoopste manier in ziekenhuizen, je biedt zekerheid aan ziekenhuizen en patiënten, en tegelijk houd je de vrijwillige solidariteit in stand die stroomopwaarts aan de basis ligt van bloed- en plasmadonaties. Er zijn fundamentele redenen waarom wij kiezen voor een model waarbij bloedplasma, maar ook bijvoorbeeld moedermelk, gegeven worden als een daad van solidariteit en niet omwille van een financieel gewin.""Uit onderzoek blijkt immers dat als je het geven van bloed of plasma commercialiseert, je daarbij eerder mensen aantrekt die in precaire situaties leven, mensen waarvan het leven soms niet zo stabiel is en die dus ook geen stabiele donoren zijn. Omdat ze geld verdienen met donaties, is het risico groter dat ze de vragenlijst met het oog op donorselectie niet correct invullen, opdat ze toch zouden kunnen mogen doneren en de vergoeding ontvangen. Mensen die vrijwillig doneren, hebben geen reden om te verzwijgen dat ze ziek zijn."Internationale studies bevestigen die risico's. De Verenigde Staten zijn wereldwijd de grootste leverancier van plasma afkomstig van betaalde donoren. De meeste plasmadonoren ontvangen 50 tot 75 dollar per donatie, en mogen twee keer per week doneren - maximaal 104 keer per jaar dus. Tot 10% van het plasma in de VS zou afkomstig zijn van Mexicanen die met een toeristenvisum de grens oversteken om te doneren - tot de praktijk in 2019 werd verboden.Voor het verhoogde infectiegevaar bij commerciële donaties levert de casus van Litouwen uniek vergelijkingsmateriaal op. Dat land stapte na de toetreding tot de EU over van een commercieel naar een vrijwillig systeem. Daarbij bleek dat de incidentie van door transfusie overdraagbare besmettelijke ziekten hoger lag bij commerciële donaties dan bij vrijwillige donaties.De keuze voor een vrijwillig systeem heeft naast een sociale en medische ook een ethische dimensie, zegt Vandenbroucke. "Als jonge student sociale wetenschappen heb ik kennis gemaakt met het beroemde boek van de Engelse socioloog Richard Titmuss The Gift Relationship: From Human Blood to Social Policy. Titmuss houdt een vurig pleidooi voor vrijwillige bloeddonatie op basis van zeer fundamentele ethische overwegingen. Door vrijwilligheid houd je relaties in de samenleving in stand die je kapot maakt door ze te commercialiseren."Om al die redenen houdt België vast aan het vrijwillige model, niet alleen voor bloed en plasma maar ook voor moedermelk - dit jaar komen er in UZ Leuven en in CHU Luik twee moedermelkbanken. Tijdens de onderhandelingen eind vorig jaar over de nieuwe Europese regelgeving, de zogenaamde SoHO-verordening (Substances of Human Origin), zette Vandenbroucke zich bovendien ook in om het principe van vrijwilligheid hierin te schrijven. Deze SoHO-verordening legt een Europees kader vast voor alle substanties van menselijke oorsprong, en vervangt oudere Europese richtlijnen over bloed uit 2002 en over cellen en weefsels uit 2004. De SoHO-verordening legt onder meer kwaliteits- en veiligheidsstandaarden vast voor de afname, bewaring en verwerking van weefsels en cellen (waaronder stamcellen), gameten en embryo's, moedermelk, en dus ook bloed, bloedbestanddelen en derivaten.Na onderhandelingen onder het Spaans voorzitterschap werd een akkoord bereikt tussen de lidstaten en het Europees parlement, vertelt Vandenbroucke. "Er is een zeer belangrijk politiek gevecht geleverd, onder meer door België, om in de SoHO-verordening het principe te verankeren dat schenking van substanties van menselijke oorsprong door donoren onbetaald is. Het is wel een compromis geworden met de lidstaten die hun donoren vandaag de facto wel vergoeden. Dat blijft mogelijk, maar de compensatie moet beperkt blijven en moet strikt omschreven worden door de lidstaten. In communicatie over doneren mag ook geen melding gemaakt worden van een vergoeding."De teksten van de nieuwe SoHO-verordening worden nu nog vertaald en aan het Europees Parlement voorgelegd. Het is de bedoeling deze nog voor de Europese verkiezingen in juni te publiceren. De nieuwe verordening zal een aanzienlijke impact hebben. Daarom is er een overgangstermijn van drie jaar voorzien.Hoewel het Belgische model goed werkt, is er wel aandacht nodig om het voortbestaan ervan te garanderen zegt Vandenbroucke. "De activiteiten van de non-profitorganisaties die plasma inzamelen, moeten financieel mogelijk blijven. We moeten erkennen dat het inzamelen en bezorgen van plasma voor hen eigenlijk een verlieslatende activiteit is. Daarom hebben we bij de begrotingsopmaak 2024 een bijkomende subsidie gegeven aan deze organisaties, die is ingeschreven in de Programmawet van 22 december 2023. In 2024 gaat het om 6 miljoen euro en in 2025 om 4,7 miljoen euro voor de vier instellingen samen."In tegenstelling tot bloed kan plasma niet gedoneerd worden in mobiele inzamelcentra, maar alleen in vaste donorcentra. Rode Kruis-Vlaanderen heeft er zo 14. Ter vergelijking; in 2023 organiseerde Rode Kruis-Vlaanderen 2.600 mobiele collectes, in samenwerking met 230 lokale afdelingen. Overheidssteun specifiek voor bijkomende donorcentra ziet Vandenbroucke echter niet zitten. "Naast de extra subsidie voor plasmadonaties ondersteunen we de instellingen al structureel. We evalueren wel de vergoeding die degene die de opdracht binnenhaalt om de fractionering te doen, aan deze organisaties betaalt. Die vergoeding wordt vastgelegd bij Koninklijk Besluit. Tegenwoordig is dat 100 euro voor afereseplasma en 90 euro per liter voor restplasma. Voor de volgende overheidsopdracht - dat is in 2025 - willen we een aangepaste prijs hanteren. Ik kan daar nu nog geen bedrag op plakken."Het volume plasma dat in België wordt ingezameld, volstaat niet om zelfvoorzienend te zijn. Er is een wettelijk groeipad vastgelegd van 5%. Dat wordt gehaald, maar inspanningen blijven nodig. "De organisaties die bloed en plasma inzamelen, waaronder Rode Kruis-Vlaanderen, slagen erin om aan hun verplichtingen ten aanzien van CSL Behring te voldoen. Maar het is nipt, en op Europees vlak is er duidelijk wel een probleem", zegt Vandenbroucke."Tegelijk zijn er veel potentiële donoren die nog nooit bloed of plasma hebben gegeven. We moeten in België en Europa dus sterk inzetten op de verhoging van het aantal vrijwillige donoren. Ik steun daarom met heel veel overtuiging en enthousiasme acties zoals Bloedserieus, de bloedinzamelactie in Vlaamse studentensteden. Ik ben in Leuven op de campus geweest, daar was echt een toffe sfeer waar studenten zich vrijwillig inzetten voor het collecteren van bloed. Dat illustreert weer de relevantie van The Gift Relationship van Titmuss." "En misschien een klein detail, dat wel zal helpen om de zelfvoorzieningsgraad te verhogen: we hebben op 6 maart een Koninklijk Besluit goedgekeurd, waarbij het maximum volume afereseplasma dat per sessie mag worden afgenomen wordt opgetrokken van 650 milliliter naar 765 milliliter. Dat was een vraag van Rode Kruis-Vlaanderen en is conform met alle standaarden van kwaliteit en veiligheid. Dat is een eenvoudige maatregel die het proces van plasmaferese efficiënter maakt en onze zelfvoorzieningsgraad zal verhogen."