Elke winter, wanneer de Britse ziekenhuizen overspoeld worden met grieppatiënten, publiceren Britse tabloids dezelfde artikels met dezelfde foto's: patiënten worden in overvolle gangen getrieerd en moeten wachten tot er een bed vrij is. Dit jaar publiceerde de NHS zelfs jobadvertenties voor verpleegkundigen specifiek voor deze corridor care. In een lezing voor het Leuven Centre for Health Humanities vroeg historicus Roger Luckhurst zich af hoe een ziekenhuisgang een symbool van mislukking kon worden.

In de architectuurgeschiedenis is de gang een recent fenomeen, zegt Luckhurst. In oude huizen sloten kamers gewoon op elkaar aan. In paleizen en grootse landhuizen liggen deuropeningen in elkaars verlengde op een lange doorlopende as - een enfilade; er zijn wel gangen, maar die zijn verborgen en dienen alleen om dienstpersoneel ongezien te laten circuleren.

Pas in de 19de eeuw wordt de gang ontdekt als middel om gebouwen rationeel te structureren. Luckhurst verwijst naar de Franse socialistische theoreticus Charles Fourier, die de samenleving wou indelen in phalanstères - gemeenschappen van exact 1.620 volwassenen die in één groot gebouw rond een centrale gang wonen en werken. Fouriers utopische ideeën werden nooit gerealiseerd, maar hadden wel een grote invloed op de architectuur van gevangenissen, ziekenhuizen en psychiatrische instellingen.

Zes mijl gangen

De zogenaamde 'Kirkbride-plan' asylums in de VS, in 1854 ontworpen door psychiater Thomas Kirkbride, zijn symmetrisch opgebouwd. Vanuit een centraal gebouw voor de directie en administratie vertrekken lange gangen met individuele kamers - mannelijke patiënten in de ene vleugel, vrouwelijke in de andere. Het volgens dit model gebouwde Middlesex County Lunatic Asylum in Colney Hatch telde maar liefst zes mijl aan gangen.

De afstand tot het centrum weerspiegelt de ernst van de aandoening: hoe verder een patiënt van de hoofdgang verwijderd was, hoe 'hopelozer' zijn toestand werd geacht. De gang is dus een fysieke, maar ook een morele route: wie 'beter' werd, bewoog zich geleidelijk naar de centrale zone en uiteindelijk naar de uitgang.

De gang in ziekenhuizen danken we aan Florence Nightingale. Zij observeerde tijdens de Krimoorlog dat de sterfte hoger lag bij patiënten in gemeenschappelijke zalen dan bij patiënten die in tenten werden verzorgd. Zij weet dit aan de slechte lucht in de zalen, en ijverde voor een ziekenhuisarchitectuur met brede gangen voor optimale ventilatie. Het St. Thomas' Hospital in Londen (1868), met een centrale gang van 275 meter lang, was het eerste volgens dat plan.

Doolhof

Vanaf de jaren zestig van vorige eeuw ontstond er een tegenbeweging. Maya Spivack wees op de psychologische effecten van lange, desoriënterende ziekenhuisgangen. "Ze beschreef een ziekenhuis in Washington DC met een gang van meer dan een mijl lang die ook nog eens afhelde, zodat je het gevoel had dat je zoals Alice in Wonderland tegen de zwaartekracht moet vechten om de juiste deur te bereiken", zei Luckhurst.

De anti-psychiatrische beweging nam dan weer de architectuur van psychiatrische instellingen onder vuur. De gang, ooit ingevoerd omwille van redelijkheid en vooruitgang, was een metafoor geworden voor institutioneel geweld.

In moderne ziekenhuisarchitectuur wordt de gang steeds vaker vervangen door open en lichtrijke atria, zoals in de Grafton Way Building van University College Hospital in Londen (2021).

In de populaire cultuur blijven de angsten die een gang oproept echter verder leven, vertelde Luckhurst - van de eindeloze gangen van het Overlook Hotel in Stanley Kubricks 'The Shining' tot wat hij asylum porn noemt: foto's van vervallen gangen in leegstaande instellingen en ziekenhuizen.

Elke winter, wanneer de Britse ziekenhuizen overspoeld worden met grieppatiënten, publiceren Britse tabloids dezelfde artikels met dezelfde foto's: patiënten worden in overvolle gangen getrieerd en moeten wachten tot er een bed vrij is. Dit jaar publiceerde de NHS zelfs jobadvertenties voor verpleegkundigen specifiek voor deze corridor care. In een lezing voor het Leuven Centre for Health Humanities vroeg historicus Roger Luckhurst zich af hoe een ziekenhuisgang een symbool van mislukking kon worden. In de architectuurgeschiedenis is de gang een recent fenomeen, zegt Luckhurst. In oude huizen sloten kamers gewoon op elkaar aan. In paleizen en grootse landhuizen liggen deuropeningen in elkaars verlengde op een lange doorlopende as - een enfilade; er zijn wel gangen, maar die zijn verborgen en dienen alleen om dienstpersoneel ongezien te laten circuleren. Pas in de 19de eeuw wordt de gang ontdekt als middel om gebouwen rationeel te structureren. Luckhurst verwijst naar de Franse socialistische theoreticus Charles Fourier, die de samenleving wou indelen in phalanstères - gemeenschappen van exact 1.620 volwassenen die in één groot gebouw rond een centrale gang wonen en werken. Fouriers utopische ideeën werden nooit gerealiseerd, maar hadden wel een grote invloed op de architectuur van gevangenissen, ziekenhuizen en psychiatrische instellingen. De zogenaamde 'Kirkbride-plan' asylums in de VS, in 1854 ontworpen door psychiater Thomas Kirkbride, zijn symmetrisch opgebouwd. Vanuit een centraal gebouw voor de directie en administratie vertrekken lange gangen met individuele kamers - mannelijke patiënten in de ene vleugel, vrouwelijke in de andere. Het volgens dit model gebouwde Middlesex County Lunatic Asylum in Colney Hatch telde maar liefst zes mijl aan gangen. De afstand tot het centrum weerspiegelt de ernst van de aandoening: hoe verder een patiënt van de hoofdgang verwijderd was, hoe 'hopelozer' zijn toestand werd geacht. De gang is dus een fysieke, maar ook een morele route: wie 'beter' werd, bewoog zich geleidelijk naar de centrale zone en uiteindelijk naar de uitgang.De gang in ziekenhuizen danken we aan Florence Nightingale. Zij observeerde tijdens de Krimoorlog dat de sterfte hoger lag bij patiënten in gemeenschappelijke zalen dan bij patiënten die in tenten werden verzorgd. Zij weet dit aan de slechte lucht in de zalen, en ijverde voor een ziekenhuisarchitectuur met brede gangen voor optimale ventilatie. Het St. Thomas' Hospital in Londen (1868), met een centrale gang van 275 meter lang, was het eerste volgens dat plan. Vanaf de jaren zestig van vorige eeuw ontstond er een tegenbeweging. Maya Spivack wees op de psychologische effecten van lange, desoriënterende ziekenhuisgangen. "Ze beschreef een ziekenhuis in Washington DC met een gang van meer dan een mijl lang die ook nog eens afhelde, zodat je het gevoel had dat je zoals Alice in Wonderland tegen de zwaartekracht moet vechten om de juiste deur te bereiken", zei Luckhurst. De anti-psychiatrische beweging nam dan weer de architectuur van psychiatrische instellingen onder vuur. De gang, ooit ingevoerd omwille van redelijkheid en vooruitgang, was een metafoor geworden voor institutioneel geweld.In moderne ziekenhuisarchitectuur wordt de gang steeds vaker vervangen door open en lichtrijke atria, zoals in de Grafton Way Building van University College Hospital in Londen (2021). In de populaire cultuur blijven de angsten die een gang oproept echter verder leven, vertelde Luckhurst - van de eindeloze gangen van het Overlook Hotel in Stanley Kubricks 'The Shining' tot wat hij asylum porn noemt: foto's van vervallen gangen in leegstaande instellingen en ziekenhuizen.