Geneeskunde heeft grote ecologische voetafdruk

In aanloop naar het symposium berekende Laurens Dobbels, neuroloog verbonden aan het Imeldaziekenhuis in Bonheiden en initiatiefnemer van het symposium, de eigen ecologische voetafdruk. En die viel zwaarder uit dan gedacht. "Hoewel ik toch wel ecologisch leef en bijvoorbeeld steeds met de fiets naar het werk ga, stoot ik jaarlijks het equivalent van 3,6 ton CO2 uit, goed voor 2,7 globale hectares, wat minder is dan het Belgische gemiddelde (7,6), maar meer dan wat er mondiaal ter beschikking staat per persoon (1,7). Met 5% van de totale koolstofvoetafdruk, waarvan een derde wordt gegenereerd in en rond het ziekenhuis, is de impact van geneeskunde niet te verwaarlozen", zegt Laurens Dobbels. "2024 was het warmste jaar ooit gemeten, waarbij voor het eerst de iconische kaap van 1,5 graden Celsius opwarming werd doorbroken", stelt Guy Schols, anesthesist in het Imeldaziekenhuis. "De aarde is leefbaar omdat er zoveel water is. Het werkt als een soort airco die wereldwijd de temperatuur regelt. Wanneer de polen afsmelten heeft dat een impact op de hoeveelheid water en dat heeft op zijn beurt een enorme impact op het klimaat. De toestand is wel degelijk ernstig nu er een aantal zogenoemde 'tipping points' zijn bereikt, kritieke drempels die onomkeerbaar zijn." In haar State of the Union stelde de Europese Commissie voor de uitstoot tegen 2030 met 55% te beperken. "We weten nu al dat we daar niet zullen geraken", zegt Schols. Anesthesisten kunnen op hun manier bijdragen tot een vermindering van de uitstoot vermits anesthesiegassen verantwoordelijk zijn voor de uitstoot van veel broeikasgassen. "De impact op de opwarming hangt af van meerdere factoren: de moleculaire structuur, de halveringstijd en de sterkte van het product. Binnen de anesthesiegassen bestaan er grote verschillen. Het CO2-equivalent van één uur Monitored Anesthesia Care (MAC) in gereden kilometers met de wagen bedraagt 6,5 kilometer voor sevoflurane, 14 kilometer voor isoflurane, 95 kilometer voor lachgas en maar liefst 320 kilometer voor desflurane. Twee weken desflurane gebruiken komt overeen met rond de wereld rijden in een auto." Het Imeldaziekenhuis nam alvast een aantal maatregelen om de uitstoot te verminderen. "Een eerste belangrijke beslissing was het stopzetten van het gebruik van lachgas waar mogelijk. Ook het gebruik van desflurane werd stopgezet. Voorts kochten we nieuwe, efficiëntere machines aan en gebruiken we efficiëntere anesthesietechnieken. Waar mogelijk werken we met totaal intraveneuze anesthesie (TIVA). Nadat we het gebruik van lachgas hadden afgebouwd, stelden we vast dat er toch amper een daling was van de hoeveelheid gebruikt lachgas. Een fenomeen dat ook in andere ziekenhuizen zoals Sint-Jan in Brugge werd vastgesteld. De oorzaak bleek te liggen in lekken in de leidingen. Omdat lachgas zo goedkoop is, werd dat niet opgemerkt. Daarom stopten we met de centrale distributie van lachgas en gebruiken we enkel nog kleine containers." Het resultaat van deze ingrepen mag er wezen: het CO2-equivalent bedroeg in 2018 1.720.370 kilogram. In 2024 was dat gedaald tot 78.230 kilogram. Een daling met maar liefst 95%. Maar voor Guy Schols hoeft het hier niet bij te blijven. "Het gebruik van lachgas gaan we verder afbouwen en uitsluitend nog pediatrisch gebruiken. We moeten ons ook vragen blijven stellen. Bij TIVA gebruiken we propofol. We moeten ons afvragen of we vervuiling van de lucht dan niet vervangen door vervuiling van het water. De oplossing is zo weinig mogelijk inhalatie- anesthesie gebruiken. De kleinste voetafdruk wordt gegenereerd door regionale anesthesie. In het operatiekwartier kan ook nog op andere manieren een kleinere voetafdruk worden gegenereerd. Zo wordt er te kwistig omgesprongen met zuurstof en is het handschoenengebruik sinds covid-19 onwaarschijnlijk toegenomen. Hergebruik ligt door EU-regels moeilijk, maar er kan zeker worden nagedacht over een zinvoller gebruik. Vandaag worden handschoenen al te vaak fout gebruikt." In alle geledingen van het ziekenhuis kan meer ecologisch worden gedacht. Een goed voorbeeld daarvan is het gebruik van probiotische schoonmaakmiddelen in het Sint-Maartenziekenhuis in Mechelen. "Het duurde lang alvorens we de stap zetten naar deze schoonmaakmiddelen", weet verpleegkundig ziekenhuishygiënist Els De Haes. "Dankzij de goede samenwerking tussen de facilitaire diensten en het team ziekenhuishygiëne konden we toch overgaan tot een testperiode. De resultaten waren positief met 54,8% minder ziekenhuisinfecties en een vermindering van meer dan 80% van het risico op ziekenhuispathogenen op oppervlakten. In aankoop zijn de probiotische schoonmaakproducten duurder, maar omdat je geen ontkalker of ontvetter meer moet kopen, is de totaalprijs lager." De pogingen van ziekenhuizen om hun ecologische voetafdruk te verlagen, stuiten al te vaak op Kafkaiaanse overheidsregels, stelt Stefaan Claeys, facilitair directeur van het Imeldaziekenhuis. "Mediwaste is een project om de afvalberg te verminderen. Vandaag moet medisch afval in grote gele containers worden vervoerd. Die zijn vaak slechts voor 20% gevuld, wat betekent dat er vooral lucht wordt vervoerd. Om dat probleem te omzeilen, willen we het medisch afval met een shredder vermalen waarna het wordt gesteriliseerd. Probleem: OVAM laat het niet toe. Dat ook de verbrandingsindustrie in OVAM zit, is daar waarschijnlijk niet vreemd aan." Nog een voorbeeld van Kafka? Om de hoeveelheid organisch afval, afkomstig van maaltijden, te verminderen, besloot het Imeldaziekenhuis kippen in huis te halen die deze afvalberg substantieel zouden verminderen. "Nadat we ermee in de media kwamen, kreeg ik een telefoon van het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV). Het is voor een ziekenhuis verboden om kippen te houden. Tot daar ons goede plan. Het ultieme bewijs dat goede ideeën soms gefnuikt worden door regelgeving. De voorbeelden zijn legio. Vroeger werden instrumenten vaak zonder probleem gesteriliseerd, vandaag mag enkel nog single use." Nog zo'n voorbeeld is het gebruik van hemelwater. "We mogen dat gebruiken voor toiletten op de gang, maar niet voor toiletten op de kamer van een patiënt. Om legionella tegen te gaan, moeten alle kranen periodiek gedurende een kwartier worden gespoeld met water dat verwarmd is tot 60°. Hiervoor is zowel veel mankracht als veel water nodig. Nochtans zijn er andere manieren zoals het gebruik van chloor", geeft Stefaan Claeys nog enkele voorbeelden. "In het kader van dit symposium konden we slechts enkele topics aan bod laten komen", zegt Laurens Dobbels. "Maar ook radiologie, nucleaire geneeskunde, klinische biologie, biomedisch onderzoek en artificiële intelligentie hebben een grote ecologische voetafdruk. Eén procent van de totale broeikasgassen wordt veroorzaakt door radiologie. Biomedisch onderzoek zorgt voor 55% meer uitstoot dan de auto-industrie. De ecologische impact van artificiële intelligentie is enorm en zorgt bijvoorbeeld in Ierland voor 35% van het energieverbruik. Microchips gebruiken veel zeldzame metalen. Er is 800 kilogram ruw materiaal nodig voor twee kilogram microchips." Om de ecologische voetafdruk van de geneeskunde te verminderen, helpt het ook laaghangend fruit te plukken. "Schakel je werkstation uit wanneer je het niet gebruikt. Schrijf medicatie voor die lokaal wordt geproduceerd. Vermijd onnodige onderzoeken en schrijf rationeel medicatie en radiologische onderzoeken voor", geeft Laurens Dobbels enkele tips.