Filosofie als denkinstrument

Filip Buekens, analytisch en taalfilosoof in Leuven en Tilburg, schreef met Inzicht en illusies een wervelende introductie tot de filosofie: een zorgvuldig, transparant denken over wat we kunnen weten (en zeggen) over wat het geval is. Hij ziet het als een van de belangrijkste opdrachten van de filosofie om betrouwbaar inzicht te onderscheiden van vermeend en fout inzicht (gebaseerd op het gevoel het juist voor te hebben).Buekens fileert onze centrale denkgewoonten ingebed in ons manifest wereldbeeld en hoe zich dat verhoudt tot het wetenschappelijk wereldbeeld. Beide zijn ze onvolledig, allebei zijn nodig om tot (gezamenlijk) handelen te komen. Om dit uit te klaren maakt hij gebruik van het werk van bekende filosofen (zoals Spinoza of Hume met een glansrol voor Wittgenstein) naast minder bekende (zoals Susan Haack of Wilfrid Sellars en de onvolprezen en onbekende Frank Ramsey, leerling en vertaler van Wittgenstein die 'de waarheid redde').Scherp en streng denkend analyseert Buekens begrippen zoals vrije wil, determinisme, de verhouding tussen data en theorie. Hij identificeert daarbij als een forensisch filosoof de vele para- en pseudofilosofen die misleidende spelletjes spelen met waarheid en kennis. In tijden van namaakfeiten en nepnieuws is het pleidooi van Buekens voor een deugdelijk epistemisch beleid en dito deugden meer dan welkom. Waarheid is geen einddoel maar een proces. Waarheid maken we samen, in alle bescheidenheid want mislukken en vergissen is onvermijdelijk. >>Filip Buekens, Inzicht en illusie. Inleiding tot de filosofie. OWL Press - Borgerhoff & Lamberigts, 295 blz. Volgens de aan Princeton verbonden wetenschapsfilosoof Michael Gordin is de term 'pseudowetenschap' onbruikbaar omdat er geen sluitende methode bestaat om op filosofische of historische gronden echte wetenschap van namaak te onderscheiden. Er is geen universele, ondubbelzinnige test om solide wetenschap te onderscheiden van de, soms naïeve soms gevaarlijke, activiteiten die zich in de marge daarvan afspelen.In de veelheid aan wetenschappelijke onderzoeksgebieden en -methoden is het geval voor geval te beoordelen of ze betrouwbare kennis genereren of zouden kunnen opleveren. Vele voorbeelden van pseudowetenschap waren ooit erkende kennisdisciplines. Bij gebrek aan een harde demarcatielijn tussen echt en nep onderscheidt Gordin als determinatiemiddel vier soorten 'grenswetenschappen': voorbijgestreefde ideeën zoals die van de humorenleer of astrologie, gepolitiseerde wetenschap zoals Lysenkoïsme of klimaatontkenning, anti-establishment wetenschap zoals het creationisme of vaccinatieverzet en de bovennatuurlijke wetenschap zoals spiritisme of parapsychologie. Mensen breng je, meent Gordin, niet van hun falende denkwijzen af door hen met meer wetenschappelijke informatie te bestoken. Platte-aarde-adepten leerden op school dat onze planeet bolvormig is. We moeten beseffen dat controversiële ideeën inherent zijn aan het wetenschappelijke proces zelf, als neveneffect van onze onvolmaakte pogingen om het universum te begrijpen. In die niche van de onzekerheid floreert pseudowetenschap. >>Michael D. Gordin, On the fringe. Where science meets pseudoscience. Oxford University Press, 122 blz. Johan Braeckman, ethicus en hoogleraar wijsbegeerte aan de Universiteit Gent, zat de afgelopen twee zomers met Dirk Verhofstadt, moraalfilosoof en docent media-ethiek aan diezelfde universiteit, in de tuin in de lommer van een boom. Ze voerden filosofische gesprekken over belangrijke wetenschappelijke en maatschappelijke thema's.Zoals te verwachten van een voorvechter van het kritisch denken gaat Braeckman bij elke vraag of tegenwerping van zijn gesprekspartner op zoek naar de betrouwbare aanwijzingen die beschikbaar zijn om uitspraken over de werkelijkheid te staven. Zorgvuldig redenerend wikt en weegt hij feiten en meningen, concepten verhelderend en argumentaties glashelder analyserend. Darwin en de evolutie vormen een terugkerend ijkpunt in gesprekken over het ontstaan en de evolutie van de mens en het menselijke denken inclusief (ir)rationaliteit, religie, atheïsme en humanisme. (In een tweede deel volgen onder andere nog bewustzijn, de vrije wil en de betekenis van het leven.)De twee filosofen zijn in hun ggedachtewisselingen op zoek naar wat ons mens maakt en wat die menselijkheid kan betekenen. Op elke bladzijde komen interessante bedenkingen en meer of minder bekende denkers en auteurs voorbij, te savoureren als een copieuze intellectuele maaltijd. Het is een meanderende, soms repeterende conversatie die als boek zou winnen bij meer structuur en een register. Het geheel komt nu over als een uitpuilende boekenkast waarin het fijn maar lastig snuisteren is. >>Dirk Verhofstadt in gesprek met Johan Braeckman, Een zoektocht naar menselijkheid. Deel 1. Houtekiet, 416 blz.