Een hopeloze strijd tegen de geaardheid

Geboren als tweede zoon in een kroostrijk burgergezin, wordt Pjotr Iljitsj tijdens zijn eerste levensjaren door het kindermeisje Fanny Dürbach met veel liefde omringd. Zijn moeder is een kille, vrij afstandelijke en ongelukkige vrouw, die hem weinig affectie geeft, maar aan wie de kleine Pjotr toch zeer gehecht blijft. Hij is bijzonder leergierig en spreekt op zesjarige leeftijd, naast Russisch, al vloeiend Frans en Duits.Ook aan de piano komt zijn talent heel vroeg tot uiting. Hij is amper tien als hij naar het pensionaat wordt gestuurd, een voor de kleine Pjotr hartverscheurende ervaring om van zijn familie te worden verwijderd. Op school loopt hij roodvonk op, en hij besmet zijn neefje van vijf die er aan overlijdt. Pjotr houdt er een groot schuldgevoelen aan over. Hij is er van overtuigd dat het fatum hem achtervolgt en dat hem een tragisch lot te wachten staat. Op school krijgen de leerlingen gelukkig de kans om zich ook muzikaal te bekwamen. Pjotr's moeder die het muzikaal talent van haar zoon altijd heeft aangemoedigd, overlijdt in 1854 overlijdt aan cholera, een zware klap voor de jonge Pjotr. Als adolescent komt zijn homoseksuele geaardheid stilaan tot uiting, maar het blijft vooralsnog bij platonische gevoelens voor enkele vrienden uit zijn omgeving. In Sint-Petersburg studeert hij rechten, behaalt zijn diploma en wordt aangeworven als secretaris in het ministerie van Justitie, een job die hem langs geen kanten interesseert: "Ze hebben van mij een functionaris gemaakt, en dan nog een slechte ook", schrijft hij naar zijn zus.Na vier jaar geeft hij zijn ontslag om zich aan het conservatorium van Sint-Petersburg, gesticht en geleid door Anton Rubinstein, volledig aan de muziek te wijden. Hij ontpopt zich als een talentvolle componist en wordt professor aan het gloednieuwe muziekconservatorium van Moskou. Zijn composities ondergaan ook westerse en exotische invloeden, het geen hem door sommige van zijn nationalistisch-Russische tijdgenoten zoals Rimski-Korsakov en Balakirev wordt verweten.Vanaf 1876 begint een 15 jaar durende briefwisseling met Nadejda von Meck, een rijke en kunstminnende weduwe, die Tsjaikovski's muziek erg op prijs stelt en hem een jaarlijkse rente uitkeert. Merkwaardig is wel dat ze elkaar slechts tweemaal hebben ontmoet, en dan nog heel toevallig, zonder een woord uit te wisselen. Het blijft dus een platonische relatie. De barones slaagt er wel in om haar zoon aan Tsjaikovski's nicht uit te huwen. Wanneer ze echter verneemt dat haar beschermeling homoseksueel is, en dat ze haar dochter niet aan de componist zal kunnen uithuwen, wordt de geldkraan dichtgedraaid. In 1868 wordt de Belgisch-Franse operazangeres Désirée Artôt op hem verliefd. Er worden zelfs huwelijksplannen gesmeed, maar enkele maanden later wordt de relatie stopgezet. Toch bleef Désirée de enige vrouw tot wie de componist zich aangetrokken voelde, maar uiteindelijk was het alleen haar stem die hem boeide... Om de geruchten over zijn seksuele geaardheid de kop in te drukken trouwt Tsjaikovski dan toch met een van zijn oud-leerlingen, Antonina Miliukova. Twee maanden later vertelt Pjotr aan zijn broer dat hij zijn echtgenote niet meer kan horen of zien en dat hij zich van het leven wil beroven! Het kortstondige huwelijk wordt dus al even snel ontbonden.Over de homoseksuele relaties van Tsjaikovski is al heel wat inkt gevloeid. In elk geval was het een publiek geheim. Volgens een van zijn biografen, de Franse musicoloog André Lischke, zou de componist er soms vrij openlijk met vrienden over gesproken hebben. Een van zijn laatste vertrouwelingen en partner was zijn neef Vladimir Davydov, zoon van zijn zus Alexandra. Hij zou na Pjotr's dood de auteursrechten van zijn composities erven, maar werd aan drugs verslaafd en pleegde zelfmoord op 35-jarige leeftijd.Piotr Iljitsj Tsjaikovski overlijdt op 6 november 1893 in Sint-Petersburg amper 9 dagen na de creatie van zijn zesde symfonie Pathétique. Hij krijgt een staatsbegrafenis, bijgewoond door duizenden vrienden en sympathisanten, en heeft zijn laatste rustplaats op het kerkhof van Tikhvin, nabij Sint-Petersburg, waar ook andere bekende Russische componisten zoals Borodin, Glinka, Rimski-Korsakov, Balakirev en Moessorgski begraven zijn.Wellicht is Tsjaikovki, net als zijn moeder, aan cholera overleden. Deze diagnose werd echter niet officieel bevestigd. Volgens sommige bronnen zou het om zelfdoding gaan. Na ontdekking van zijn relatie met een 17-jarige officier, neef van een Zweedse prins en hofmaarschalk die klacht neerlegde bij de procureur, zou Tsjaikovski door een eretribunaal tot zelfmoord veroordeeld zijn. In zijn uitgebreide biografie heeft zijn broer Modest, eveneens homoseksueel, deze theorie ontkend.De gevierde, maar eenzame componist laat een omvangrijk oeuvre na: elf opera's, acht symfonieën, vijf concerto's, drie balletten en meer dan 100 melodieën, strijkkwartetten en pianowerken. Een van zijn grote verdiensten is dat hij aan het ballet, dat voordien als een muzikaal nogal minderwaardig genre werd beschouwd, een symfonische en briljante dimensie heeft gegeven.