...

Als we het hebben over de eilandjes van Langerhans, slaat dat uiteraard niet op een exotische archipel, maar op de mini-orgaantjes in de pancreas. Studies van een multidisciplinair team van het UZ Saint-Luc (UCL) hebben de techniek van eilandjestransplantatie, die nog best onbekend is, verder op punt gezet. Voor die behandeling isoleert men de endocriene cellen die insuline produceren (en ook glucagon, maar dat laatste is hier niet relevant) uit een donorpancreas, en spuit men die in in de lever van de patiënt. "Het grote verschil met een klassieke pancreastransplantatie is dat dat niet gebeurt via invasieve chirurgie, maar door een injectie in de leverpoortader onder echografische controle", aldus prof. Antoine Buemi, directeur van het transplantatiecentrum van de UCLouvain. Hij benadrukt echter dat de methode enkel geïndiceerd is voor patiënten bij wie het uiterst moeilijk is de diabetes onder controle te krijgen. Diabetes type 1 wordt gekenmerkt door een auto-immune vernietiging van de bètacellen in de pancreas, die insuline produceren. Ondanks de ontwikkelingen in de behandeling met insuline en medische hulpmiddelen zoals slimme pompen geven sommige patiënten blijk van een uitgesproken metabole instabiliteit met frequente en onvoorspelbare episoden van hypoglykemie. "Het is net bij die patiënten dat zo'n eilandjestransplantatie de levenskwaliteit sterk kan verbeteren", voegt dr. Nizar Mourad, onderzoeker experimentele transplantatie aan de UCL, eraan toe. Begin oktober hebben die twee vorsers de operatie voor het eerst uitgevoerd in Saint-Luc bij een 49-jarige patiënte. Bij het schrijven van dit artikel stelt de patiënte het goed. Niet alleen heeft ze nu helemaal geen exogene insuline meer nodig, de glykemiecontrole is veel stabieler en ze vertoont veel minder ernstige episoden van hypoglykemie. We spraken de dame in kwestie toen ze op spreekuur kwam voor een routine- controle. "De dagen na de ingreep zijn een beproeving geweest door de pijn en de immunosuppressieve behandeling, maar de nauwgezette follow-up hier in het UZ heeft me gerustgesteld. Ik kan opnieuw leven zonder bang te zijn dat ik ineens in elkaar stuik." De transplantatie van eilandjes van Langerhans heeft nog twee andere grote voordelen. Je kan de transplantatie uitvoeren met de pancreas van een donor die aan minder strikte criteria moet voldoen dan bij een pancreastransplantatie (in België worden jaarlijks hooguit een vijftiental pancreastransplantaties uitgevoerd, omdat er te weinig organen ter beschikking komen die voldoen aan de selectiecriteria). Als de getransplanteerde cellen niet "aanslaan" (zie verderop), kan je de interventie bovendien herhalen als er een nieuwe pancreas wordt aangeboden. Maar er zijn ook nog heel wat uitdagingen. Niet alleen is er een tekort aan donororganen, de getransplanteerde eilandjes verliezen vaak een gedeelte van hun levensvatbaarheid als gevolg van de extractie, aanvallen door het immuunsysteem en ontstekingsprocessen bij de ontvanger. "Gemiddeld wordt maar 50% van de eilandjes die in een donorpancreas zitten effectief geïnjecteerd bij de ontvanger. Als gevolg van immunologische en ontstekingsverschijnselen in het lichaam zal er over het algemeen maar 10-20% werkende eilandjes overblijven", aldus dr. Mourad. Daarom moeten de patiënten ook levenslang immunosuppressiva innemen, met alle bijwerkingen van dien. In België wordt de eilandjestransplantatie volledig door het RIZIV terugbetaald, wat uniek is in Europa. "Terugbetaling van de kosten is essentieel om de techniek te democratiseren. De enzymen alleen al die we gebruiken om de eilandjes te isoleren, kosten enorm veel geld", legt prof. Buemi uit. Het is een multidisciplinair gebeuren. Voor elke fase van het proces, van de extractie van de eilandjes tot de postoperatieve opvolging, worden meerdere specialisten ingezet. "Het is een echt teamwerk van diabetologen, biologen, radiologen en nog andere specialisten. Dat bepaalt het succes van de transplantatie", aldus de chirurg. De eilandjes worden in strikt aseptische omstandigheden geoogst en worden dan snel getransporteerd en ingeplant. "We kunnen ons geen enkele vertraging veroorloven. De eilandjes zijn immers zeer fragiel", voegt dr. Mourad eraan toe. Vandaar het belang van een goed geoliede organisatie. Bij het uitvoeren van de operatie steunt het ziekenhuis op hun 'Centrum voor Weefsel- en Celtherapie', dat acht banken met menselijk lichaamsmateriaal omvat. Even belangrijk is de financiële steun van de Fondation Saint-Luc. De transplantatie van eilandjes van Langerhans kan nog niet worden beschouwd als een universele oplossing voor diabetes, maar is toch een belangrijke stap voorwaarts voor patiënten in een therapeutische impasse. Voor de artsen biedt de eilandjestransplantatie een extra alternatief, maar je moet de indicaties en de beperkingen van de techniek goed kennen. "Ook is een goede dialoog tussen de huisarts, specialisten en het transplantatieteam nodig om de juiste kandidaten te selecteren", benadrukt prof. Buemi. Misschien zullen we in de toekomst eilandjes kunnen creëren met stamcellen, of via genetische manipulatie. De patiënt heeft dan niet zoveel immunosuppressiva nodig. De wetenschappelijke gemeenschap heeft veel belangstelling voor die nieuwe ontwikkelingen. "Het onderzoek vordert met rasse schreden. We hopen dat we ooit een groter aantal patiënten zullen kunnen behandelen met de insuline-eilandjes", concludeert dr. Mourad.