De magie Magritte

Het Museo Thyssen-Bornemisza behoort samen met Museo del Prado en Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofia tot de gouden driehoek van Madrid. Het museum bezit een van 's werelds belangrijkste verzamelingen westerse kunst van de 13de eeuw tot vandaag. De basis van de collectie werd gelegd door August Thyssen (1842-1926) die fortuin maakte in de staalnijverheid. Zoon Heinrich en kleinzoon Hans Heinrich Thyssen-Bornemisza beschikten over een zelfde verzameldrift en zetten het werk voort. In 1988 werden 775 kunstwerken in bruikleen gegeven aan de Spaanse staat met optie tot aankoop. In 1992 werd het museum geopend en een jaar later kocht de staat de hele collectie voor 350 miljoen dollar. Vlaamse kunst is sterk vertegenwoordigd in het Museo, te beginnen met de Vlaamse Primitieven - Van Eyck, Van der Weijden, Bouts, Gerard David -, vervolgens Bruegel, Teniers tot de grootmeesters van de barok. Rubens is present met 4 werken waaronder een schitterende Venus en Cupido, ook Van Dijck en minder bekende schilders als Hendrik de Somer, Michiel Sweerts en Jan Siberechts.Als we kijken naar de moderne kunst vanaf de 19de eeuw is ons land minder vertegenwoordigd in het museum. We zien een mooi werk van Delvaux, één van Ensor met maskers en twee abstracte composities van Victor Servranckx. De dubbele Magritte tentoonstelling die momenteel loopt plaatst de Belgische kunst alleszins op weergaloze wijze in het uitstalraam. Misschien best dat u eerst een kijkje neemt op de eerste verdieping naar de documentaire tentoonstelling Magritte. Photographs and Films waar u een serie zeldzame of nooit geziene documenten te zien krijgen. Zo zien we Magritte aanwezig op het zogeheten Congres van Communis-tische schrijvers en kunstenaars. Op zwart-witfilms ziet u Magritte aan het werk tijdens het schilderen en als acteur in zelf bedachte surrealistische kortfilms.Idem voor de foto's. We zien Magritte zijn tanden zetten in een baksteen, samen met zijn broer Paul en kunstenaar Marcel Mariën. Sommige foto's zijn van de hand van Magritte zelf, een serie foto's van zijn vrouw Georgette bijvoorbeeld, andere zijn door hem in scène gezet. Heel interessant om een beter begrip te krijgen van zijn werk zijn de foto's die verhullen hoe een schilderij tot stand is gekomen. Een leuke en interessante opwarmer voor de grote tentoonstelling: La Maquina Magritte. De thematisch ingedeelde expositie die een 100-tal topwerken omvat, wil eigenlijk zijn systeem, zijn werkwijze doorgronden en onthullen - de machine Magritte - en doet dat door werken naast elkaar te plaatsen in juxtapositie, zodat de kijker verbanden kan leggen. Een zaal is bijvoorbeeld gewijd aan het venster in het werk van Magritte dat een inkijk geeft in een andere werkelijkheid. Een ander thema is het verband tussen het gezicht en het masker dat een nieuwe identiteit onthult. Of het combineren van woord en beeld waardoor vreemde associaties ontstaan. Nog een favoriet thema bij Magritte is het spelen met mimicry, de eigenschap om zich in kleur en/of vorm aan te passen aan de omgeving. Ook megalomanie is vaak terug te vinden bij Magritte: een appel die de ruimte vult van een kamer, of een vrouw die mateloos te groot is, La Géante, verwijzend naar een gedicht van Baudelaire.Door het samenbrengen van kunstwerken verwant binnen een thema wil de tentoonstelling de werkwijze van Magritte, La Maquina Magritte, visueel voorstellen. Magritte is echter zo spitsvondig dat hij zich niet in een systeem laat vangen.Eén van de zalen is gewijd aan het thema Los Poderes del Mago, de krachten van de magie. Eén van de werken hier is bijvoorbeeld La Tentative de l'Impossible uit 1928, een sleutelwerk van Magritte. Op het doek zien we de kunstenaar die een naakte vrouw schildert, zijn penseel begint aan de linkerarm die nog ontbreekt. Het canvas waarop hij de vrouw schildert, ontbreekt echter ook, zodat hij de vrouw schildert in de ruimte. Op die manier krijgt de figuur een driedimen- sionaal karakter. Wat we met onze ogen zien is niet de kunstenaar die het portret maakt van de vrouw, neen, hij schept de vrouw in drie dimensies met zijn penseel. Magritte zet de toeschouwer op het verkeerde been. Foto's van Magritte bij de voorbereiding van het werk en bij de voltooiing bevestigen hoe hij ermee bezig was om deze magische truc tot stand te brengen. Het is een van de voorbeelden van wat Magritte noemt ' La Trahison des Images'. Idem dito bij het schilderij La Clairvoyance. Op het doek zien we de kunstenaar zelf die een vogel schildert, terwijl hij kijkt naar het ei dat naast hem op tafel ligt. Een staaltje van helderziendheid. Om nog een dimensie aan het werk toe te voegen heeft Magritte een foto geënsceneerd waarop hij in levende lijve dezelfde houding aanneemt met zijn penseel als zijn zelfportret op het bewuste schilderij. De foto versterkt het surrealistische effect van het schilderij.Magrittes kunstwerken zijn magische Spielereien. Zelf noemt hij ze zichtbare gedachten, ' des pensées visibles'. Magritte zag het zo: ' Ces pensées sont formées exclusivement par les figures que le monde m'offre. Ces figures sont réunies dans un ordre qui évoque le mystère.''Ceci n'est pas une Pipe', het klinkt zo eenvoudig: dit is geen pijp, dit is een schilderij van een pijp. Het beroemde schilderij is makkelijk leesbaar en droeg bij tot de populariteit van Magritte, van Brussel tot in Tokio. Andere associaties tussen beeld en woord zijn veelal moeilijker te vatten, vaak zelfs totaal ondoorgrondelijk. En toch valt het op hoe de toeschouwer vaak minutenlang voor zo'n schilderij blijft staan, gebiologeerd door het kunstwerk dat zijn eigen denken voedt. Misschien zit daarin wel de magie van Magritte. Zijn werk zet aan tot denken, tot mijmeren, prikkelt de verbeelding, zet het associatievermogen aan het werk. Daarom blijft Magritte altijd boeien.