De Belgische gezondheidszorg is ongelijk

De Belgische gezondheidszorg vertoont een aantal zwakke punten, zo blijkt uit het verslag van het OSE. België staat op de 8e plaats van 28 landen als het gaat om gezinnen met een laag inkomen die het moeilijk hebben om de financiële lasten van de gezondheidszorg te dragen. Van de buurlanden heeft alleen Luxemburg een hoger percentage.In 2017 moest 4,1% van de populatie medische zorg en/of tandzorg uitstellen om financiële redenen, zo staat in het verslag. Bovendien evolueert de situatie traag, maar zeker niet gunstig. Het aantal personen met onvervulde medische noden omwille van financiële redenen steeg tussen 2011 en 2017 van 1,4% naar 2%. En er zijn ook significante regionale verschillen. Het percentage is aanzienlijk hoger in Wallonië (3,1%) en Brussel (4,3%) dan in Vlaanderen (1%).Rita Baeten en Sophie Cès, de auteurs van het rapport, halen een aantal mogelijke verklaringen aan voor de onderzoeksresultaten. "Zo kan de stijging van het aantal personen met een laag inkomen dat onvervulde gezondheidsbehoeften meldt in verband worden gebracht met het feit dat het aantal mensen dat in armoede dreigt terecht te komen sinds 2011 is toegenomen." Dat wordt bevestigd door de zorgprofessionals die bevraagd werden door de onderzoekers. "Ze wijzen er op dat vandaag meer patiënten in precaire omstandigheden leven dan tien jaar geleden. Patiënten die geconfronteerd worden met een combinatie van problemen op het vlak van wonen, voeding en sociaal leven."Uit het onderzoek blijkt dat er een aantal grote obstakels zijn voor de toegang tot de zorg. Het ontbreken van dekking door de verplichte ziekteverzekering is een eerste obstakel. De Oeso schat het aantal personen dat officieel in België verblijft en niet gedekt is door de verplichte ziekteverzekering op 1% van de bevolking, maar dat aantal zou veel hoger zijn. "We konden een reeks individuele situaties van uiteenlopende aard identificeren die niet in deze raming zijn opgenomen, met name personen die sedert meer dan twee jaar hun recht op een verplichte ziekteverzekering hebben verloren; zwartwerkers of mensen die niet de administratieve stappen hebben gezet om bij het systeem aan te sluiten. Het komt vooral voor bij zelfstandigen die bovendien moeten afrekenen met de gevolgen van de covid-19-pandemie."Een tweede obstakel is het voorschieten van terugbetaalbare gezondheidskosten. Vooruitbetalingen door de patiënten van terugbetaalbare kosten voor gezondheidszorg zijn typisch voor gezondheidszorgsystemen gebaseerd op betaling per prestatie, stellen de auteurs. "Meer bepaald de vooruitbetaling aan kinesisten, tandartsen en medisch specialisten en voor huisbezoeken van huisartsen wordt beschouwd als een zeer belangrijke belemmering van de toegang tot de gezondheidszorg."Een ander obstakel zijn de ziekenhuiskosten ten laste van de patiënt. In vergelijking met de andere EU-landen is de dekking van ziekenhuiskosten door de verplichte ziekteverzekering in België zwak. Terwijl in 2016 in de hele EU 93% van alle ziekenhuiskosten gedekt was, was dat in België slechts voor 77% het geval. Vooral facturen van langdurige ziekenhuisopnames, onder meer op intensive care, kunnen erg hoog zijn en onbetaalde facturen kunnen tot dramatische gevolgen leiden. "Patiënten met een onbetaalde ziekenhuisrekening botsen op een ander belangrijk obstakel voor toegang tot ziekenhuiszorg. Enerzijds weigeren sommige ziekenhuizen patiënten met een betalingsachterstand te behandelen, anderzijds stellen patiënten zorg uit om te voorkomen dat hun schuld nog groter wordt. Er is ook gemeld dat sommige ziekenhuisartsen minder medische onderzoeken uitvoeren bij patiënten die een achterstand hebben of die waarschijnlijk moeite zullen hebben om de rekening voor hun verblijf in het ziekenhuis te betalen. Het beleid van sommige OCMW's om de ziekenhuisschulden van hun cliënten niet te vereffenen, verklaart deze praktijken gedeeltelijk."Tenslotte wijzen de onderzoekers ook op de complexiteit van het gezondheidszorgsysteem als een belangrijke barrière voor toegang tot de zorg. De digitalisering van sociale, administratieve en gezondheidsdiensten voegt een complexiteitslaag toe. "Mensen die geen computervaardigheden hebben of niet over de nodige apparatuur beschikken, hebben steeds minder toegang tot sociale diensten."De huidige pandemie zal de situatie van de meest kwetsbare populaties niet verbeteren. Er werden een aantal maatregelen genomen om de toegang tot de gezondheidszorg voor kwetsbare groepen te verbeteren, maar er waren geen duidelijke veranderingen in het gezondheidszorgsysteem, zo blijkt uit het verslag. "Onze resultaten tonen aan dat het Belgische ziekteverzekeringsstelsel niet is uitgerust om adequaat te reageren op de toenemende problemen waarmee kwetsbare personen en mensen die geconfronteerd worden met een plotse inkomensdaling, geconfronteerd worden.""Sommige basiskenmerken van het gezondheidszorgstelsel, zoals de betaling per prestatie van zorgverleners en de combinatie hiervan met de vooruitbetaling van terugbetaalbare kosten, maken het moeilijker om ongelijkheden in de toegang tot de gezondheidszorg aan te pakken. De maatregelen die in het kader van de ziektekosten- verzekering zijn genomen om kwetsbare personen te beschermen tegen onbetaalbaar hoge gezondheidskosten, zijn onvoldoende gebleken."De huidige gezondheidscrisis maakt een dergelijk debat nog urgenter, zo menen Rita Baeten en Sophie Cès die op basis van hun analyse aan aantal beleidsaanbevelingen naar voor schuiven (zie kader)."De inkomens van veel mensen zijn plots gedaald, en onze analyse heeft aangetoond dat dit een aanzienlijk risico op onvervulde behoeften aan gezondheidszorg met zich meebrengt. Veel zelfstandigen werden ernstig getroffen door een bruuske inkomensdaling ten gevolge van de pandemie, en zij riskeren niet meer in staat te zijn om hun sociale zekerheidsbijdragen te betalen. Bovendien blijven veel patiënten met covid-19 voor langere tijd in het ziekenhuis en op de eenheden intensieve zorgen. Uit onze studie blijkt dat langdurig verblijf in het ziekenhuis, met name op intensieve zorgen, voor sommige patiënten en gezinnen met bescheiden middelen tot ernstige betalingsproblemen kan leiden." "Het waarborgen van gelijke toegang tot de gezondheidszorg en de bescherming van patiënten tegen buitensporige kosten moeten de belangrijkste doelstellingen van het verplichte ziekteverzekeringsstelsel zijn, niet alleen in principe maar ook in de praktijk", zo klinkt het besluit. 1. Cès, S. and Baeten, R. (2020), Inequalities in access to healthcare in Belgium. Brussels : European Social Observatory, July 2020, 184 p.