...
Frank Robben, administrateur-generaal van de Kruispuntbank van de Sociale Zekerheid en van het eHealth-platform (en gedelegeerd bestuurder van Smals vzw) uit zich wat gereserveerd over artificiële intelligentie. Hij gelooft in het nut van beslissingsondersteunende systemen voor de arts. Maar volgens hem worden de mogelijkheden op korte termijn van AI overschat. "Wat vooral werkt is natural language processing en supervised learning. Bij dit laatste probeert het systeem te leren om met een bepaalde input van informatie tot een bepaalde output te komen. Die kennis gebruikt het vervolgens op nieuwe input. Het systeem stelt de beslissingsregels die het heeft berekend voor aan een 'supervisor', die beoordeelt of ze juist zijn. Blijkt uit de feedback dat een regel twijfelachtig is, dan krijgt die voortaan een lagere 'treshold value' en zal de computer er minder gauw gebruik van maken. Is de regel juist dan wordt de drempel om hem te gebruiken lager gelegd. Zo leer je het systeem om tot het juiste resultaat te komen." Unsupervised learning of reinforcement learning, waarbij het systeem niet vooraf verteld wordt waar het moet uitkomen en er geen feedbackmechanisme is, levert nog niet zo een goede resultaten op. "Een AI-algoritme kan bijvoorbeeld nog moeilijk onderscheiden wat oorzaak en gevolg is. Het diagnosticeert dan bijvoorbeeld een longziekte aan de hand van de aanwezigheid van een port-à-cath op de röntgenfoto." Frank Robben ontwikkelde als jonge jurist-informaticus beslissingsondersteunende systemen voor juristen - en bestudeerde zogenaamde 'neurale netwerken', computersystemen die zijn ontworpen naar analogie met het menselijk brein. "Volgens mij hanteert men vandaag nog grotendeels dezelfde logische systemen. De methoden zijn in wezen niet zo geëvolueerd. Maar computers zijn ondertussen veel krachtiger geworden, ze kunnen met elkaar praten over performante netwerken, en er zijn een massa gegevens beschikbaar gekomen." Een goede toepassing voor AI zou volgens Robben kunnen zijn om te helpen bij het 'coderen' in niet-gestructureerde medische dossiers. Een 'robot' kan het dossier van de patiënt scannen om ICD11-, ICPC3- en/of Snomed-codes te suggereren als die nog niet zijn toegepast. Waar het eHealth-platform kan bij helpen is het ontsluiten van gegevens die gedecentraliseerd zijn opgeslagen. Die zouden kunnen dienen om AI-systemen te trainen. "Maar het is niet de rol van het eHealth-platform om onderzoeksprojecten op te zetten", zegt Robben. "Wat de rol is die wij moeten spelen, is die van een trusted third party (TTP). We kunnen geen vertrouwenspartner zijn als we zelf als partij belang krijgen bij het ontsluiten van de gegevens. We moeten zorg dragen voor de informatieveiligheid: de gegevens beveiligen en de privacy van personen verzekeren." Het eHealth-platform biedt services aan die, onder meer, de datasets voor het onderzoek anoniem maken. Eventueel door pseudonomisering, waarbij de informatie die een persoon identificeert, wordt vervangen door 'betekenisloze' informatie." Dat houdt in dat men wel nog weet welke gegevens bij één individu horen, zodat bijvoorbeeld de evolutie van een aandoening over gegevens verspreid in de tijd kan worden ingeschat, of medische data gekoppeld kunnen worden aan sociaal-economische data - maar zonder dat er nog gegevens worden meegegeven die de persoon herkenbaar maken. De medische gegevens over een persoon krijgt het eHealth-platform overigens zelf nooit te zien. De services van het platform versleutelen ze tijdens de transmissie. Dat is een stuk van de informatieveiligheid. Om het 'secundair' gebruik van gezondheidsgegevens te faciliteren, wordt binnen de schoot van de FOD Volksgezondheid een gezondheids(zorg)data-autoriteit (Health Data Authority of HDA) opgericht. "De HDA moet onderzoeken met welke methodologieën de kwaliteitsvolle primary data over gezondheidszorg kunnen worden hergebruikt voor secondary use. Hoe bijvoorbeeld big data-technologieën kunnen worden gebruikt op anonieme data voor wetenschappelijke research, beleidsondersteuning, de evaluatie van geneesmiddelen bij behandelingen,... Het moet dit soort van onderzoek op een veilige manier faciliteren." In de beheersorganen van de HDA zitten de betrokken overheidsinstellingen, de onderzoekswereld, de professionals, patiëntenvertegenwoordigers,... In het gebruikerscomité (dat advies geeft) is ook de farma-industrie vertegenwoordigd. "Maar het eHealthplatform blijft een TTP en gaat als dusdanig in het HDA zeker geen leidende rol nemen. Overigens heeft ook de EU een project in de steigers staan om het hergebruik van gezondheidsgegevens mogelijk te maken, de European Health Data Space. De HDA moet België hierop helpen voorbereiden." Vandaag al gaat het onafhankelijke Informatieveiligheidscomité na of voorgestelde onderzoeken wel op een juiste manier gebruik maken van gegevens uit de gezondheidszorg (via het eHealth-platform) of de sociale zekerheid - dat is vanuit het oogpunt van veiligheid. Wie op de website van het IVC nagaat wie deze gegevens voor onderzoek wil gebruiken, ziet dat de vragen vooral komen van overheidsinstellingen (zoals het Riziv, het KCE, ...) en de academische wereld. Af en toe komt er ook al eens een vraag waar een farmabedrijf bij betrokken is - bijvoorbeeld om gegevens te verzamelen over een nieuw 'contractgeneesmiddel' dat een voorlopige toegang heeft gekregen tot de markt. "Dat het gebruik van de gegevens van patiënten een goed gezondheidsbeleid kan ondersteunen, is mooi gebleken tijdens covid. De ziekenfondsen en de huisartsen hebben aan de hand van de gegevens die ze beheren, de personen helpen selecteren die, toen de covidvaccins geleidelijk ter beschikking kwamen, als eerste in aanmerking kwamen voor vaccinatie. Wie prioriteit kreeg in de vaccinatiestrategie, maakte toen echt wel verschil uit." Dat was weliswaar geen AI. "AI-toepassingen gebruiken we vandaag bijvoorbeeld al in de sociale zekerheid om fraude op het spoor te komen. Ook sommige softwaretoepassingen die tijdens de covidcrisis in de gezondheidszorg werden gebruikt, waren toch al behoorlijk intelligent. Naar welke laboratoria testcentra de monsters stuurden voor PCR, berustte initieel op historische gronden en verliep niet optimaal. Rekening houdend met het aantal verwachte tests per centrum, de tijd voor het transport, de kenmerken van het laboratorium is op korte tijd de kaart hertekend van wie tests aan welk lab moest leveren, zodat de tijd tussen afname en het meedelen van het resultaat opmerkelijk verkort kon worden. Voor de contact tracing in de scholen, hebben we gebruik gemaakt van graph databases. Die brengen het risico van blootstelling aan het virus dat iemand loopt, visueel en veel efficiënter in kaart." "De software die we voor zo'n toepassingen gebruiken, wordt meestal ter beschikking gesteld door Smals vzw - dat overheidsbedrijf is eigenlijk een ledenorganisatie waar talrijke diensten van de overheid lid van zijn. Dankzij Smals kunnen we gespecialiseerde software snel (her)gebruiken in uiteenlopende situaties en kunnen we beschikken over mensen met de expertise om ermee te werken." AI-toepassingen in de gezondheidszorg moeten voor Frank Robben een tool blijven voor de arts, die de ultieme controle uitoefent. Hij stelt zich een robot voor die de chirurg helpt om een niertumor weg te halen. "Die kan de omtrek van de tumor met behulp van foto's duidelijk afbakenen, de incisie met precisie helpen uitvoeren, bepalen welke microvaatjes waar en wanneer moeten samengedrukt worden om de bloedtoevoer juist lang genoeg af te sluiten. Met zo'n robot kan de chirurg wellicht veel preciezer te werk gaan. Maar is dat een slimme machine? Dat een computer een grote toevloed van gegevens snel kan verwerken en veel sneller dan de mens berekeningen kan uitvoeren, weten we. Maar het blijft vandaag nog bij deterministische, goed afgebakende processen - de robot bepaalt niet autonoom het doel. En als de robot iets stoms doet, kan de chirurg altijd ingrijpen." De computer zal de menselijke intelligentie nog niet zo snel vervangen, denkt Robben. En wanneer dat wel mogelijk wordt, moeten er eerst ethische vragen beantwoord worden. Robben zegt niet pessimistisch te zijn. "Ik ben voorstander van digitalisering - maar je moet een computer niet zomaar zijn gang laten gaan als je de risico's niet kunt beheren."