Covid-19 licht diabetes door

De wereld was niet voorbereid op een ernstige gezondheidscrisis zoals de pandemie met covid-19. Omdat de gezondheidszorg volledig uit balans raakte, was het voorspelbaar dat er rechtstreekse en onrechtstreekse gevolgen zouden zijn voor patiënten met een chronische aandoening. "Routinezorg bleef gedeeltelijk achterwege en spoeddiensten waren amper toegankelijk", zegt prof. Kamlesh Khunti, van de universiteit van Leicester (VK). Op wereldvlak is aangetoond dat diabetes de zwaarste weerslag onderging in vergelijking met andere chronische ziekten. Face-to-face consultaties en systematische screening naar risico- factoren werden schaarser. "Daardoor kwam de pandemie nog harder aan voor sociaal kwetsbare bevolkingsgroepen en etnische minderheden." Migranten en daklozen vinden in normale omstandigheden al niet de weg naar de zorg. Voor hen waren de lockdown en zijn implicaties extra belastend. Ter illustratie werden op het congres cijfers getoond uit de Verenigde Staten, waar meer dan 10% van de bevolking diabetes heeft. Covid-19 heeft daar al meer dan 730.000 levens geëist, maar was vooral onverbiddelijk voor sommige chronische patiënten: minstens 40% van de mortaliteit betrof volgens de CDC mensen met diabetes. De pandemie betekende voor deze categorie patiënten niet alleen oversterfte en een verhoogd risico op hospita- lisatie, maar ook financiële problemen. Ongeveer één op de vijf patiënten had het moeilijk om aan voldoende voedsel te raken en zo episodes van risicovolle hypoglycemie te vermijden. Twee Duitse onderzoeksters hebben een systematisch literatuuroverzicht met meta-analyse gemaakt (1). Ze includeerden 33 studies, goed voor een totaal van 4.700 patiënten uit tien verschillende landen, om na te gaan hoe goed diabetes onder controle bleef tijdens de golf van opeenvolgende lockdowns. Uit de resultaten bleek dat de situatie verschillend was naargelang het ging om diabetes type 1 of type 2: bij patiënten met het type 1 verbeterde de controle van de glycemie aanzienlijk, terwijl hij bij patiënten met het type 2 - althans op korte termijn - afnam, gekoppeld aan een lichte toename van het gemiddelde lichaamsgewicht. Een verdere analyse wijst uit dat de situatie bij diabetes type 1 bepaald werd door het bredere gebruik van teleconsult voor diabetespatiënten, alsook door een beter gestructureerde leefwijze (regelmaat van de maaltijden) en meer aandacht voor zelfzorg. Bij diabetes type 2 was een minder gunstige leefstijl doorslaggevend, met meer consumptie van snacks, voeding met een minder goede voedingswaarde en minder lichaamsbeweging. Ook stress, angst en moeilijkheden om in het ziekenhuis op consult te gaan speelden een rol. "Onze analyse toont aan dat patiënten met diabetes type 1 hun ziekte tijdens de lockdown beter in de hand hadden", licht hoofdonderzoeker prof. Claudia Eberle toe. Ze staat ook stil bij de verslechterde situatie van patiënten met diabetes type 2, met als gevolg een verhoogd risico op verschillende vormen van kanker, blindheid, amputatie van ledematen, hartinfarct en beroerte. Van de 25 studies bij patiënten met diabetes type 1 (n=2.881) toonden er 18 een duidelijk verbeterde glycemiecontrole. In vier studies veranderde er niets, terwijl er drie andere een verslechtering aangaven. De auteurs denken dat die verslechtering misschien te wijten is aan het onderbreken van de zorg, bijvoorbeeld in India, dat te kampen kreeg met een tekort aan insuline. De HbA1c en de tijd die werd door- gebracht in het wenselijke glycemiebereik (time in range, TIR tussen 70 en 180 mg/dl) evolueerden gunstig. Ten opzichte van de periode voor de lockdown daalde de HbA1c-waarde significant in 11 van de 25 studies, hoewel de gemiddelde afname beperkt was (0,05%). De verbetering van de TIR was meer uitgesproken (gemiddeld 3,75%), althans in 18 van de 25 studies. "De verhoogde beschikbaarheid van digitale hulpmiddelen, zoals het teleconsult, kwam waarschijnlijk het contact met de hulpverleners ten goede", commentarieert Claudia Eberle. "Bijna alle patiënten in onze review hadden toegang tot instrumenten zoals continue en onmiddellijke bewaking van de glycemie of een insulinepomp. Deze factoren compenseerden de kwalijke effecten van de lockdown, zoals minder lichaamsbeweging en een ongunstige weerslag op de psychische gezondheid." Anders lagen de kaarten met diabetes type 2. Van de acht studies die in totaal 1.823 patiënten met diabetes type 2 omvatten, meldden er vier een achteruitgang op korte termijn van de gly- cemiecontrole tijdens de lockdown, terwijl twee studies een lichte verbetering optekenden. Globaal waren de HbA1c-waarden met gemiddeld 0,14% gestegen tijdens de lockdown. Drie studies maakten gewag van een discrete toename van het lichaamsgewicht (tussen 0,3 en 0,95 kg), terwijl er in een vierde studie veeleer een verbetering van de BMI optrad. De auteurs geven aan dat hun werk een paar beperkingen heeft, zoals het uitsluiten van niet-Engelstalige en niet-Duitstalige publicaties. Bovendien omvatte de review observatie-, en geen interventiestudies. Analyse van grotere populaties is nodig om nauwkeurig de impact van een pandemie met lockdown bij diabetespatiënten in kaart te brengen. Toch strookt deze review met wat veel artsen in hun dagelijkse praktijk vaststellen: er bestaan sociologische, economische en motivationele verschillen tussen patiënten met dia- betes type 1 en type 2. In verband daarmee was er tijdens het congres sprake van een studie die aantoont dat diabetes type 2 in Schotland tussen 2007 en de periode 2019-2021 de kloof tussen arm en rijk uitgegraven heeft (2). Twee cijfermatige evoluties vallen op: · De prevalentie van diabetes type 2 bij personen tussen 35 en 84 jaar is gestegen van 7,3 naar 8,3%. · Bij vrouwen en mannen uit sociaal achtergestelde regio's is het risico op diabetes type 2 respectievelijk 2,5- en 2-maal hoger dan in minder arme regio's. In 2007 bedroegen die cijfers 2 en 1,58. Voor de auteurs is die evolutie in lijn met een globale toename van de socio-economische ongelijkheid. Op het congres werd ook uitgekeken naar factoren die bepalend zijn voor het verhoogde sterfterisico bij diabetes- patiënten met covid-19. Uit een ge- actualiseerde analyse van statistische gegevens (3) blijkt dat het chronisch gebruik van een statine bij diabetes- patiënten het risico van overlijden met 75% doet toenemen. Is het realistisch hier een causaal verband te veronderstellen? De auteurs van de studie denken veeleer dat het gebruik van een statine een merker is voor onderliggend cardiovasculair lijden. Overigens stelden ze een verband vast tussen de CRP-waarde en het sterfterisico: voor iedere toename van de CRP-waarde met 10 mg/l steeg de mortaliteit met 15%. Die laatste vaststelling is niet echt verrassend, omdat een gestegen CRP naar systemische inflammatie verwijst. Ook andere ongunstige factoren kwamen aan het licht: "Naast de mannelijke sekse, zijn een hogere leeftijd, obesitas en het gebruik van insuline welbekende factoren die een verergerende diabetes doen vrezen. Diezelfde factoren waren verbonden aan een verhoogd risico van ernstige en fatale covid-19. Andersom was het gebruik van metformine gerelateerd aan een lager risico op overlijden."