...

Rode draad van de tentoonstelling is de expeditie van de Duitse etnoloog Hans Himmelheber (1908-2003) die met een heel konvooi van mei 1938 tot juli 1939 doorheen het Congolese binnenland trok om kunstwerken te verzamelen voor diverse Zwitserse musea én voor de overwegend Amerikaanse kunsthandel.De onderzoeker verzamelde in een tijdspanne van 14 maanden niet minder dan 1.500 kunstwerken waarvan vele inmiddels tot de klassiekers van de Afrikaanse kunst behoren. Niet minder belangrijk: hij documenteerde heel nauwkeurig aan de hand van notities en foto's zijn expeditie in het Congolese binnenland.De tentoonstelling is om twee redenen uitzonderlijk. Vooreerst is er de kwaliteit van de zorgvuldig geselecteerde werken waarvan - dankzij de notulen van Himmelheber - in sommige gevallen zelfs de naam van de kunstenaar bekend is. Wat zeer uitzonderlijk is voor zogeheten etnische kunstvoorwerpen. Maar vooral is deze expositie opmerkelijk omdat haarfijn duidelijk gemaakt wordt hoe een etnoloog in die tijd te werk ging om kunstwerken in te zamelen - vaak voor enkele muntstukken, zoals de foto's aantonen - en hoe hij zijn expeditie fotografisch ensceneerde om zijn 'sponsors', zijnde de musea en marchands, te behagen. De ambigue relatie tussen de Congolese dorpelingen en de blanke onderzoeker/verzamelaar wordt in de tentoonstelling niet weggemoffeld.Grootste meerwaarde van de expositie is echter de bijdrage van hedendaagse artiesten, uit Congo of uit de diaspora, die de kans kregen om in de archieven van Himmelheber te snuffelen en in dialoog te gaan met Himmelheber en zijn etnische collectie. Belangrijke kunstenaars als Sammy Baloji, Michèle Magema, Sinzo Aanza, David Shongo, Aimée Mpanee hebben deze kans gegrepen om hun respect te uiten voor de meestal onbekende kunstenaars uit het koloniale Congo. Bovendien tonen zij aan dat kunst in het Congo van vandaag springlevend is, ondanks de wankele economische situatie. Meer zelfs, het intellectuele discours en de begeestering die deze artiesten uitstralen geven hen een aparte plaats in de mondiale stromingen van het hedendaagse kunstgebeuren.Belangrijke vaststelling: thema's als restitutie en herstel zijn bij deze generatie kunstenaars niet of nauwelijks aan de orde. Terugkijken naar het verleden is te vermoeiend, zij willen hun energie liever steken in vandaag en morgen. En zo is Kinshasa 'Kin la belle' de jongste jaren uit gegroeid tot dé culturele hotspot in Afrika, waar briljante ideeën opborrelen op vlak van mode, design, theater, muziek, beeldende kunsten én literatuur.Uiteraard roept de tentoonstelling ook vragen op. Hoe bestaat het dat een Duitse onderzoeker überhaupt in 1938-39, na de Anschluss van Oostenrijk, Afrikaanse kunst in het Congolese binnenland gaat documenteren en verzamelen. Dat is alsof een soldaat aan het front met een netje vlinders zou gaan vangen. Net als Picasso en co was de zogeheten primitieve kunst bovendien ars non grata in de ogen van de nazi's. Was het daarom dat Himmelheber uitgerekend voor Zwitserse musea werkte?Bovendien, hoe kon een Duitse onderzoeker in die onheilspellende jaren gedurende 14 maanden ongehinderd met een uitgebreide karavaan door Congo trekken. "Aanvankelijk dacht de Belgische koloniale overheid dat hij een spion was", verklaart curator Michaela Oberhaufer. "Himmelheber werd zelfs een tijdlang geschaduwd. Maar het is door tussenkomst van de Franse koloniale overheid in Brazzaville dat hij uiteindelijk een vrijgeleide kreeg om zijn expeditie verder te zetten." Welke machinaties daar achter zitten is helaas niet bekend.Tot slot nog dit als toemaatje: de tentoonstelling opent met een werk van de inmiddels gevestigde kunstenaar Chéri Samba die we kennen van het grote - helaas verdwenen - fresco dat jarenlang de wijk Matonge in Brussel opvrolijkte. En ze eindigt met het inmiddels iconische werk van Monsegno Shula, waarop Congolese 'afronauten' in kleurrijke African Style ruimtepakken rond een ruimtecapsule zweven waarop een fetisj pronkt. Het werk uit 2014 verwijst naar Mobutu die in de jaren 1970 de Zaïrese canon propageerde en de wilde ambitie had om de ruimte te gaan verkennen. Titel van het werk: Tôt ou tard le monde changera. En daarmee is het laatste woord gezegd.