Betere overleving bij maligne bloedziekte

Maligne bloedziektes zijn veel minder bekend dan zeer frequente kankers zoals borst-, prostaat-, long- en colonkanker. Het is een bijzondere groep kankers van het beenmerg of de lymfeklieren. Er zijn meer dan 150 verschillende subtypes bekend. Bij bijna 10% van de patiënten in België bij wie een nieuwe diagnose van kanker wordt gesteld, gaat het om een maligne bloedziekte. Het aantal stijgt vooral bij oudere mensen. De overleving is de laatste 15 jaar sterk toegenomen. Dat blijkt duidelijk uit de laatste publicatie Haematological malignancies - Belgium 2004-2018 (1) van het Kankerregister. In 2018 werd bij 7.500 mensen een diagnose gesteld van leukemie of lymfoom. Maligne bloedziektes zijn de op drie na frequentste kankers (bij vrouwen de op twee na frequentste na borst- en colonkanker en bij mannen de op drie na frequentste na prostaat-, long- en colonkanker). De helft van de gevallen wordt gediagnosticeerd bij 70-plussers. Maligne bloedziektes komen vaker voor bij mannen dan bij vrouwen: de man-vrouwverhouding is 1,4. De man-vrouwverhouding bij alle invasieve kankers samen is van dezelfde grootteorde. Het Kankerregister onderzocht de evolutie van maligne bloedziektes tussen 2004 en 2018. Belangrijk punt: de incidentie werd gestandaardiseerd volgens de leeftijdsdistributie van de standaardwereldbevolking. "Standaardisering is nodig om te corrigeren voor verschillen in demografische structuur en de tijd en tussen de regio's", legt dokter Hélène Antoine-Poirel van het Kankerregister uit. "De vergrijzing van de bevolking verklaart in belangrijke mate de evolutie van de incidentie van kanker. Kanker is inderdaad een leeftijdsgebonden ziekte. Hoe groter het aantal ouderen, des te groter is het aantal diagnosen van kanker. Als we absolute cijfers en bruto cijfers van de incidentie zouden hanteren, zou dat een vertekend beeld geven van het risico op ontwikkeling van kanker. Door standaardisering kan dat risico juister worden geraamd." De belangrijkste vaststelling is dat het aantal nieuwe gevallen van maligne bloedziektes wat sneller stijgt dan het aantal nieuwe gevallen van vaste tumoren, hoofdzakelijk bij 70-plussers (stijging met 16%). In 2004 vertoonden 29,7 op de 100.000 mensen een maligne bloedziekte; in 2018 was dat 34,3 op de 100.000. Na de leeftijd van 70 jaar is het gemiddelde aantal gevallen per jaar met 2,5 à 3% gestegen. Het aantal vaste tumoren daarentegen bleef tijdens die periode stabiel. De gemiddelde leeftijd waarop een diagnose van maligne bloedziekte werd gesteld, is in 15 jaar tijd met meer dan drie jaar gestegen. "De stijging van de incidentie van maligne bloedziektes bij ouderen is waarschijnlijk toe te schrijven aan de vergrijzing én een verbetering van het diagnostische beleid", onderstreept Hélène Antoine-Poirel. "De diagnose kan nu gemakkelijker worden gesteld dankzij moleculaire biomarkers. Daarmee kan de diagnose op bloed worden gesteld zonder dat daarvoor een invasieve diagnostische procedure vereist is zoals een beenmergpunctie of -biopsie. Bij ouderen wordt dan ook systematischer gezocht naar een maligne bloedziekte dan vroeger." Een analyse van de cijfers levert ook uitstekend nieuws op. De overleving verbetert duidelijk bij alle maligne bloedziektes. Zo is de totale vijfjaarsoverleving gestegen van 64% in de periode 2004-2008 tot 69% in de perio- de 2014-2018, dus een stijging met 5%. Bij de andere invasieve tumoren is de totale vijfjaarsoverleving gemiddeld iets minder gestegen: van 63% naar 66%. "Bij sommige maligne bloedziektes is de vijfjaarsoverleving zelfs spectaculair gestegen: met 14% bij acute lymfatische leukemie/lymfoblastisch lymfoom bij adolescenten en volwassenen (bij kinderen jonger dan 15 jaar is de vijfjaarsoverleving hoger dan 90%), met 8% bij chronische myeloïde leukemie en met 6% bij de belangrijkste subtypes van neoplasmata van rijpe B-cellen." "Mogelijke verklaringen voor de betere overleving zijn een betere kennis van kanker, een verbetering van de diagnostische instrumenten (o.a. moleculaire technieken) waardoor de diagnose in een vroeger stadium kan worden gesteld, en vooral therapeutische innovaties, meer bepaald de ontwikkeling van gerichte geneesmiddelen. Gerichte geneesmiddelen zijn selectief gericht tegen de kankercellen en sparen de normale weefsels, waardoor ze niet alleen de overleving en de levenskwaliteit verbeteren, maar ook minder bijwerkingen veroorzaken. Gerichte geneesmiddelen zijn o.a. tyrosinekinaseremmers (bijv. imatinib bij chronische myeloïde leukemie en bepaalde vormen van acute lymfatische leukemie/lymfoblastisch lymfoom met een slechte prognose) en monoklonale antistoffen zoals rituximab (anti-CD20) bij neoplasmata van rijpe B-lymfocyten", legt de specialiste uit. De eerste gerichte geneesmiddelen werden ontwikkeld op het einde van de jaren 1990 en werden vooral bij maligne bloedziektes gebruikt. "De verbetering houdt lang aan en wordt ook gezien met nieuwe gerichte remmers van de tweede en de derde generatie en nieuwe combinaties van geneesmiddelen. Ook worden de patiënten die in aanmerking kunnen komen beter geselecteerd (precisiegeneeskunde)." Dat verklaart waarom de wetgever farmaceutisch firma's verplicht voor elk nieuw geneesmiddel een 'companion diagnostic' te ontwikkelen (2). Nagenoeg alle 150 subtypes van maligne bloedziektes zijn weesziektes. Gezien het lage aantal patiënten wereldwijd zijn de resultaten dan ook moeilijk te rentabiliseren. Conclusie? "Deze resultaten zijn hoopgevend. We hopen dat deze gegevens waardevolle informatie vormen voor de patiënten, het wetenschappelijk onderzoek zullen stimuleren en de politieke keuzes inzake gezondheidszorg zullen ondersteunen", stelt dr. Antoine-Poirel. Nog een laatste punt: de gegevens werden afgesloten in 2018. Dat ze pas midden 2021 zijn gepubliceerd, komt doordat de ziekenhuizen tijd nodig hebben om de bruto gegevens door te sturen en door de intensieve gegevensverwerking (data cleaning en koppeling aan de laboratoriumgegevens). "We hopen dat we de incidentiecijfers in de toekomst sneller zullen kunnen publiceren."