...

Ter vergelijking: voor patiënten met West-Europese roots vindt men een match in 96% van de gevallen. Stamcelregisters moeten dringend diversifiëren. Em. prof. Pierre Zachée, voormalig hematoloog binnen het Ziekenhuis Netwerk Antwerpen en al jarenlang vrijwilliger bij Rode Kruis-Vlaanderen, vertelt hoe de huisarts hierin een sleutelrol kan spelen. De behandeling van o.a. patiënten met acute leukemie vereist soms stamceltherapie. Bij een (allogene) stamceltransplantatie transplanteert men enerzijds de stamcellen (die nadien de verschillende bloedceltypes aanmaken), maar ook het afweersysteem van de donor. Dit nieuwe controlesysteem, met gezonde T- en NK-cellen, moet recidief voorkomen. "Het is dus een andere situatie dan bij orgaantransplantatie, waar het afweersysteem van de receptor onderdrukt wordt om afstoting tegen te gaan", legt prof. Zachée uit. "Het maakt de compatibiliteit voor stamceltransplantatie zeer complex, want we moeten rekening houden met het uiterst diverse HLA-systeem(1)." Het HLA-systeem is de identiteitskaart van ons afweersysteem. Het wordt bepaald door de ancestrale biotoop waar je als persoon van afstamt. Stel nu dat je van Afrikaanse origine bent, dan zal je afweersysteem zo getriggerd en uitgebouwd zijn dat je (in bepaalde mate) bestand bent tegen malaria. Het heeft dus te maken met het eeuwenoude contact dat je voorouders met bepaalde biotopen hadden, en de druk die de microben op hun afweersysteem uitoefenden. Een typisch voorbeeld is dat van de Europese kolonisatie van Latijns-Amerika, waarbij de oorspronkelijke bewoners massaal bezweken aan 'onschuldige' infectieziektes uit Europa, bij gebrek aan opgebouwde immuniteit. Het Belgische Beenmergregister bevat al meer dan 80.000 potentiële stamceldonoren, en zo'n 22.000 moeders doneerden navelstrengbloed. Wanneer men nationaal geen match vindt, gaat men over tot de internationale databanken. Die wereldwijde database telt wel 39 miljoen geregistreerde stamceldonoren, maar ook hier zijn de niet-Europese roots sterk ondervertegenwoordigd. "Onze focus ligt vandaag eerder op het typeren van de ondervertegenwoordigde donoren", vertelt prof. Zachée. "De banken aanvullen met donoren met deze specifieke roots zal ons in staat stellen méér patiënten te genezen." En dan nog het liefst mannen. Het immuunsysteem van een vrouw kan namelijk veranderingen vertonen na een zwangerschap, doordat het in contact is gekomen met het HLA-systeem van de partner. "Het maakt de zaken nog wat complexer, en de resultaten post-transplantatie iets minder", aldus prof. Zachée. Om stamceldonor te worden, moet je je online registreren(2). Nadien volgt een medisch consult in een gespecialiseerd centrum en een (bloed)staalafname. De arts polst naar antecedenten zoals hoge bloeddruk, allergieën, bepaalde (al dan niet tropische) ziekten en heelkundige ingrepen. Iedere stap, van registratie tot donatie, gebeurt gratis en geheel vrijwillig. Ook nadat je als donor wordt opgeroepen, kun je je dus nog terugtrekken. "In België zien we zeer weinig weigeringen. De mensen die zich registreren zijn gedecideerd om anderen te helpen", vertelt prof. Zachée dankbaar. De impact op de stamceldonor is beperkt. 90% van de donaties gebeurt via afname zoals bij bloeddonatie, en dus maar zelden via beenmergpunctie, wat altijd onder algemene verdoving gebeurt. Vóór donatie ondergaat de donor een nieuwe medische check en moet hij of zij enkele dagen groeifactoren innemen. "Verder lijkt het op plasma geven - het duurt hooguit iets langer", licht prof. Zachée toe. Het Belgisch Beenmergregister ziet erop toe dat alles kwalitatief, veilig, volgens de GDPR-regels en via geïnformeerde toestemming verloopt. "Nadien kan de donor wat last hebben van botpijn, maar paracetamol helpt goed. We kunnen de mensen ook tot vier dagen werkonbekwaamheid geven. Tien dagen na de donatie is het volledige arsenaal aan stamcellen van de donor al hersteld. In de tussentijd werd misschien een leven gered." Prof. Zachée vergelijkt de benodigde donorwerving met de vaccinatiecampagnes voor covid-19. Toen werd duidelijk dat we bepaalde bevolkingsgroepen, waaronder personen met migratieachtergrond, op een andere manier moesten sensibiliseren - de klassieke infospots op tv bereikten hen niet. "Ook in dit geval zijn onze huisartsen bijzonder goed geplaatst om deze boodschap van volksgezondheid, via hun lokaal netwerk, over te brengen", meent de hematoloog. "Met stamceldonatie overstijgen we de individuele patiënt en gaan we naar een collectief gebeuren. Voor de mensen is het een manier om de eigen gemeenschap, wereldwijd, te helpen."