...

Bij seksuele disfunctie speelt de geestesgesteldheid van de persoon vaak een belangrijke rol. Achterliggend zijn in vele gevallen cultureel bepaalde, overheersende scripts die in westerse landen het erotische denkkader terugbrengen tot een genormeerd gedrag, waarbij prestatie en falen als criteria gelden. Dit kan tot angst leiden. De hele situatie kan worden beschouwd als de erfenis van een patriarchale maatschappij beïnvloed door het christelijke geloof. Maar er is meer.De heilige Paulus en de heilige Augustinus verwierpen seksueel genot, omdat ze ervan uitgingen dat passie ziekelijk is, en de liefde voor God in de weg staat. Daarom moest seks in hun ogen alleen bestemd zijn voor de voortplanting. "Deze standpunten vonden grote weerklank tijdens de 19de eeuw. Men sprak van ontucht, een doodzonde die alle verboden vormen van seksueel contact strafbaar maakte. Het verbod betrof alle seks die niet de voorplanting beoogde: fellatio, cunnilingus, anale seks, ... In het Victoriaanse tijdperk was seksueel genot voor vrouwen niet aan de orde: een respectabele burgervrouw kwam niet klaar. Dat was platvloers gedrag dat je alleen zag bij vrouwen van lichte zeden", blikt klinisch psycholoog en seksuoloog Philippe Kempeneers terug. Het christendom was in het Westen nochtans niet de enige oorzaak. Ook Sigmund Freud, die niet bepaald een overtuigd christen was, schaarde zich achter een 'coïtocentrische' visie. Voor hem leidde een normale, volwassen seksualiteit noodzakelijk tot penetratie van het vrouwelijke geslachtsorgaan met een mannelijk geslachtsorgaan. Alle andere gedragingen waren overblijfselen van een seksualiteit die hij pregenitaal en onvolkomen noemde. "In de gedachtegang van Freud was een exclusieve belangstelling voor andere modaliteiten dan de coïtus regressief en immatuur. Een vrouw die tot een orgasme kwam door het stimuleren van haar clitoris, bijvoorbeeld, beschouwde hij als neurotisch", vertelt Philippe Kempeneers.De seksuele revolutie, die seksueel genot hoog in het vaandel draagt, heeft dat maar gedeeltelijk veranderd. De obsessie met coïtale seks is blijven bestaan. Nochtans kan niet iedereen zich daarin vinden. "Als men vrouwen vraagt welke vorm van seks ze verkiezen, gaat bij velen van hen de voorkeur niet uit naar coïtale seks", weet de Luikse seksuoloog.Onder invloed van dominante scripts krijgen sommige personen faalangst, die ook wel presteerangst wordt genoemd. Ze worden volledig overspoeld door hun drang om het ingeprente script uit te voeren en tot een goed einde te brengen. Bij de man is dat het verkrijgen van een erectie, die bovendien lang genoeg moet duren om de partner tot een orgasme te brengen. Bij de vrouw kan het script betekenen dat ze haar partner voldoende zin in seks geeft en hem plezier laat beleven, zodat hij uiteindelijk een orgasme krijgt. De verplichting om te beantwoorden aan de criteria ingegeven door het script veroorzaakt bij sommige mannen en vrouwen een uitgesproken angstgevoel, dat onder andere gerelateerd is aan de vrees dat de relatie mank gaat lopen, dat ze door hun partner verlaten worden, enzovoort. Er is dus sprake van een stukje doemdenken, waardoor de persoon zijn seksuele functioneren kritisch gaat bekijken. Zal ik een erectie krijgen? Is mijn penis hard genoeg? Zal ik genieten? Anders gezegd, de aandacht van de persoon gaat volledig uit naar zijn bekommernissen, terwijl de seksuele receptiviteit op de achtergrond verdwijnt. "Dat betekent activering van het orthosympathisch zenuwstelsel, de regelrechte tegenhanger van het parasympathisch systeem dat zorgt voor het ontspannen gevoel onderliggend aan seksuele opwinding", legt Philippe Kempeneers uit. Daarbij mag gezegd dat wat geldt voor heteroseksuele relaties ook opgaat voor homoseksuele relaties, met dien verstande dat de prevalenties verschillen. Zo is ejaculatio praecox een relatief zeldzaam probleem bij mannelijke homoseksuelen, omdat de coïtus bij hen niet dezelfde centrale rol speelt als bij heteroseksuele mannen, bij wie ejaculatio praecox frustrerend kan zijn. Daarnaast komen libidostoornissen hoofdzakelijk bij vrouwen voor. Als verklaring voor de nauwe correlatie tussen faalangst en seksuele disfunctie verwijst men momenteel vaak naar cognitieve interferentie. Dat betekent dat de angst zoveel plaats inneemt dat ze geen ruimte meer laat voor het oppikken van erotische prikkels. "Het is een beetje zoals multitasken: de angstwekkende prikkels worden prioritair behandeld, waardoor het lichaam er niet meer in slaagt in de seksuele modus te gaan", benadrukt de spreker. In werkelijkheid treden er doorgaans twee problemen tegelijk op. Enerzijds gebeurt het dat het script waarmee de persoon in zijn hoofd zit, niet overeenstemt met zijn eigen gevoeligheden. Anderzijds veroorzaakt dat script angst omdat het te sterk gefocust is op de coïtus en het orgasme. De angst verhoogt het risico op falen, waardoor de angst dan weer toeneemt. Zo ontstaat een vicieuze cirkel. "Het uitblijven van het beoogde seksuele functioneren bevestigt de persoon in zijn bekommernissen, en de angst die daardoor ontstaat verhoogt en bestendigt het probleem", aldus Philippe Kempeneers. Dat kan het zelfrespect en het zelfvertrouwen in het gedrang brengen. De man concentreert zich op zijn falen, terwijl de vrouw meer bezig is met haar lichaamsbeeld (ben ik aantrekkelijk genoeg?), haar aantrekkingskracht en haar competentie als seksuele partner. Als daar nog eens andere vormen van stress bijkomen, bijvoorbeeld in het gezinsleven of de werksfeer, kan een echte angststoornis of depressie ontstaan, naast spanningen binnen het koppel. "Als seksuoloog moet je ingrijpen op ontreddering", weet Philippe Kempeneers. "Dat is belangrijker dan seksuele problemen op zich, want er is niets ongewoons aan het feit dat iemand al eens geen erectie of orgasme kan krijgen."Libidostoornissen kunnen ertoe leiden dat een vrouw gedurende lange perioden geen seks heeft. Daarnaast kan er ook sprake zijn van dyspareunie (pijn van lichamelijke of psychische oorsprong tijdens de coïtus) of vaginisme (reflexmatige, dus onwillekeurige contractie van de spieren rond de vagina, waardoor de penetratie moeizaam verloopt en pijnlijk is). Vaginisme is een psychogene stoornis, die optreedt bij zowat 6% van de vrouwen en kan verklaren waarom sommige vrouwen jaren na het huwelijk nog maagd zijn. Bij deze vrouwen en bij alle seksuele stoornissen zijn 'kwalijke scripts' een interfererende variabele, zelfs als de psychische component secundair is aan een lichamelijk probleem. Daarom moet de seksuoloog deze scripts helpen afbouwen, terwijl de arts het gezondheidsprobleem behandelt.Bij veel mannen verdwijnt de erectie op het ogenblik dat ze een condoom over de penis uitrollen. Dat verloopt soms wat moeizaam en verstoort het ritme van het seksuele contact, andermaal omdat de aandacht wordt afgeleid van erotische prikkels. Onder invloed van 'coïtocentrische' scripts kan faalangst toeslaan, omdat men ervan uitgaat dat een erectie niet mag verdwijnen. Zo kan een vicieuze cirkel ontstaan, waarbij de erectiestoornissen zich herhalen. De angst die wordt opgewekt door dominante scripts ligt ook aan de basis van het madonna-hoer-complex. Deze term verwijst naar mannen die erectiestoornissen ondervinden tijdens een seksueel contact met een geliefde die ze een stukje als een heilige beschouwen, terwijl ze wel een erectie krijgen als ze aan haar denken en ze nooit voordien het minste probleem hebben ervaren met vrouwen die een minder grote rol in hun leven speelden, ook niet met een prostituee. Andere mannen kunnen andersom terechtkomen in een vicieuze cirkel van angst en falen bij een prostituee, een nieuwe partner of een one night stand. Dit kan te wijten zijn aan de vrees om het niet goed te doen of aan een loyaliteitsconflict.Kortom, bij seksuele stoornissen leiden alle wegen, of toch bijna, naar scripts die voorbijgaan aan de mogelijkheid om op zeer diverse manieren seks te hebben. Deze normatieve denkbeelden kunnen bijzonder storend zijn voor de ontplooiing van één of beide partners binnen een intieme relatie, omdat ze geen rekening houden met de gevoeligheden, de fantasieën en de verzuchtingen van mensen. "De grondleggers van de hedendaagse seksuologie William Masters en Virginia Johnson stelden al in de jaren 60 dat men rond die ingeprente scripts moet werken om patiënten ertoe te brengen op een andere manier seks te hebben en hun gevoeligheden anders te uiten", vat Philippe Kempeneers het samen.