AI aan het bed van de patiënt

Eerste vraag voor de specialist: "Welke medische technologieën worden beïnvloed door artificiële intelligentie?" "Als je een eenvoudig en kort antwoord wil, allemaal", antwoordt prof. Philippe Coucke. "Zelfs in domeinen waar je het niet verwacht. Neem bijvoorbeeld de ziekte van Alzheimer. Met machine learning kan je neurocognitieve problemen objectief vaststellen door analyse van wat de patiënt zegt, de snelheid en de keuze van zijn woorden. Artificiële intelligentie is zelfs belangrijk op het vlak van geestelijke gezondheid. Sommige patiënten stellen meer vertrouwen in een chatbot omdat ze weten dat ze dan niet door een mens zullen worden beoordeeld." Dat sluit misbruik echter niet uit. La Libre heeft recentelijk het geval gerapporteerd van een jonge vader, die een einde heeft gemaakt aan zijn leven na zes weken intensieve 'gesprekken' met een chatbot, Eliza genaamd. "Er zijn uiteraard limieten. Elke technologie heeft voor- en nadelen. Het hangt er maar van af wat we ermee willen doen. Wetenschap zonder geweten is de ondergang van de ziel, heeft Rabelais ooit gezegd", aldus de hoogleraar van de ULiège. "We moeten pragmatisch en realistisch blijven. Er is een tekort aan personeel in alle zorgberoepen. Dat blijkt onder meer uit de massale sluiting van ziekenhuisbedden. In januari 2023 waren er in België meer dan 2.600 ziekenhuisbedden gesloten bij gebrek aan personeel. Het is hoog tijd dat we gaan automatiseren wat kan worden geautomatiseerd. Er is geen uitweg meer. We moeten machine learning gebruiken om de massa informatie, die op ons afkomt, te vatten." Enkele jaren geleden heeft prof. Coucke voorspeld dat het beroep van radioloog grondig zou veranderen als gevolg van de ontwikkeling van nieuwe technologieën. "Nu zou ik nog een stapje verder gaan: alle sterk gespecialiseerde gezondheidswerkers moeten zich zorgen maken. Waarom? Omdat het vrij gemakkelijk is oplossingen op basis van 'machine learning' te ontwikkelen in gespecialiseerde niches. Hoe sterker de specialisatie, des te groter de kans op een ontwrichting." In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is artificiële intelligentie niet alleen belangrijk voor voorspellende geneeskunde, maar ook voor de behandeling en de diagnose. "Ik interesseer me sterk voor netwerkwetenschap, een discipline, die in het begin van de eeuw is ontstaan onder impuls van o.a. Albert Barabási, die les geeft aan de Northeasthern University in Boston. Netwerkwetenschap wordt gebruikt door sociale netwerken om na te gaan wat het profiel van de gebruikers is, waar ze zich voor interesseren, en om hun gedrag te voorspellen. Machine learning is ook interessant in de biologie en de gezondheidszorg omdat het afstand neemt van het klassieke stramien ziekte-symptoom, dat een holistische zorg in de weg staat. Grootschalige analyses (genetica, proteomics, microbiomics) koppelen, verbanden leggen tussen ziektes en de dynamiek van die verbanden onderzoeken, dat is machine learning toegepast op de geneeskunde. We krijgen een massa informatie te verwerken en die informatie is niet geïsoleerd. In die context kan je als arts en als mens onmogelijk alleen een beslissing nemen. Je hebt hulp nodig bij het stellen van de diagnose en de behandeling." Gezondheidswerkers staan nogal huiverachtig tegenover nieuwe technologieën en artificiële intelligentie in het bijzonder. "Het zijn geen idioten. Een groot deel van wat ze doen, zou kunnen worden geautomatiseerd. Maar voor sommigen betekent dat het verlies van de kip met de gouden eieren. Ook de verantwoordelijkheid zal niet meer zijn wat ze is geweest. Het beroep zal moeten evolueren." Volgens Philippe Coucke moeten we de zorgverstrekkers én de bevolking sensibiliseren. "Ik geef voordrachten over de invloed van artificiële intelligentie op de gezondheidszorg sinds 2016. In het begin werd ik voor gek versleten. En daarna voor een gevaarlijk iemand. Nu hebben sommigen begrepen dat we moeten veranderen. Dat veronderstelt opleiding en selectie van de zorgverstrekkers. We onderwijzen de beroepen van de vorige eeuw. Je houdt het niet voor mogelijk dat er geen enkele sensibilisering is voor big data, machine learning, artificiële intelligentie. Dat veronderstelt overigens ook een sensibilisering van de bevolking, die zich vooral door ChatGPT bewust wordt van de ontwikkeling van nieuwe technologieën." Net zoals in de levenswetenschappen wordt machine learning in de gezondheidszorg getraind met gegevens van het terrein. "Dat zou zo moeten zijn. Het probleem is echter dat de zorgsector geen gegevenscultuur kent", betreurt prof. Coucke. "In tegenstelling tot andere sectoren, die beschikken over objectieve, gecontroleerde gegevens, moet de sector van de gezondheidszorg het doen met heterogene gegevens. Eigenlijk is het toch merkwaardig dat er zo weinig gezondheidsgegevens zijn en dat die zo zwak zijn. Tal van studies hebben aangetoond dat veel gegevens in een medisch dossier gewoon worden overgenomen, wat veel fouten veroorzaakt, al was het maar fouten in de tijdlijn. Enerzijds zijn er te veel lege, weinig of slecht ingevulde dossiers, en anderzijds worden gegevens herhaald, wat eigenlijk niet zou mogen en wat de machine learning kan scheeftrekken. Je moet waken over de kwaliteit van de gegevens. Anders krijg je garbage in, garbage out." Volgens professor Coucke is verandering noodzakelijk. "Ik wijs de zorgsector al enkele jaren op het belang van de waarde en de kwaliteit van gegevens. Anders zal de wereld van big data een zinsbegoocheling blijven in de gezondheidszorgsector. De politieke wereld kan de volksgezondheid niet blijven managen zonder kwaliteitsvolle gegevens. Dat is een basisgegeven." Implementering van artificiële intelligentie in de gezondheidszorg is een noodzaak, maar zal tijd vergen. "Er wordt exponentiële vooruitgang geboekt, maar er is geld nodig om die technologische aanwinsten in te voeren", aldus Philippe Coucke, die zich terdege bewust is van de uitdaging. Volgens de hoogleraar van de ULiège is het geen luxe, maar een noodzaak. "Voor de zorgsector is het al voorbij vijf voor twaalf. Je hoeft er maar de laatste MAHA-rapporten over de financiële gezondheid van onze instellingen op na te lezen. Nagenoeg 100% van de ziekenhuizen zit in het rood. Het ecosysteem, waarin we evolueren, is niet blijvend. We hebben noch de mankracht noch de financiële middelen om de alsmaar stijgende zorgvraag te dekken. En die zorgvraag stijgt als gevolg van de omkering van de leeftijdspiramide (ook wat de zorgverstrekkers zelf betreft), de evolutie van chronische ziekten en de invloed van de klimaatopwarming. Verandering is niet gemakkelijk en zal enorm veel investeringen vragen in een gecompliceerde financiële context. Volgens mij is dat enkel haalbaar met een joint venture tussen de openbare en de privésector. De uitdaging is groot." "De snelheid van technologische ontwikkeling is fascinerend", concludeert prof. Coucke. "Het gaat duizelingwekkend snel, maar de kop in het zand steken zoals een struisvogel is geen oplossing. Grote uitdagingen staan op ons te wachten. De situatie in de zorgsector wordt nog erger en verandering is dringend nodig. Artsen, die de urgentie niet vatten, zullen net zoals dinosauriërs in de loop van de geschiedenis verdwijnen."