"Ziekenhuisfinanciering moet meer rekening moeten houden met sociaal profiel van patiënten"

Dit is de volledige versie van een interview dat verschijnt in Artsenkrant van 17 december 2024.De oorzaken voor de tekorten van de ziekenhuizen zijn niet nieuw: de structurele en toenemende onderfinanciering, de economische context, nieuwe niet-gefinancierde verplichtingen voor bijvoorbeeld cybersecurity, en een tekort aan zorgpersoneel. Dat speelt in het hele land. In Brussel worden deze moeilijkheden nog verergerd door specifieke elementen, zegt Dieter Goemaere, directeur Ziekenhuizen en Chief Economist bij GIBBIS, de federatie van gezondheidsinstellingen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest."Brussel onderscheidt zich vooral door drie kenmerken. We hebben gelukkig een grote kracht: de concentratie van expertise binnen onze metropool. Dat is gelinkt aan het feit dat we hoofdstad zijn van België, dat we centraal gelegen zijn en een open economisch model hebben. 17 à 18% van het Belgisch bbp wordt gegenereerd in Brussel.""Brussel heeft te kampen met de uitdagingen van stedelijke metropolen zoals Parijs of Londen. We hebben 1,2 miljoen inwoners op een relatief beperkt gebied, met een enorme diversiteit - er worden 107 talen gesproken. Van die inwoners heeft volgens StatBel 38% een verhoogd risico op armoede of sociale uitsluiting -dubbel zoveel als het gemiddelde in België. Er zijn naar schatting 7.000 daklozen, en een groot aantal mensen die internationale bescherming hebben aangevraagd.""De derde factor is de institutionele complexiteit. Vlaanderen heeft een visie op Brussel, Wallonië heeft een visie op Brussel en de Brusselaars zelf hebben ook een visie."Andere realiteitDie specifieke kenmerken van Brussel spelen ook in de zorg een grote rol, zegt Goemaere. "Om te beginnen met het positieve: we hebben een fantastische concentratie van expertise. Drie van de zeven academische ziekenhuizen in België zijn gevestigd in het gewest. Onze ziekenhuizen bedienen ook de omliggende regio's - 36% van de patiënten van de algemene ziekenhuizen komt van buiten Brussel, soms tot aan de Franse grens. Dus hoewel Brussel ongeveer 10% van de Belgische bevolking telt, zit bijna 15% van het algemeen ziekenhuisaanbod hier geconcentreerd.""Maar voor de Brusselse ziekenhuizen is de realiteit toch wel anders dan voor de meeste andere ziekenhuizen. Zo heeft een derde van de Brusselaars geen vaste huisarts. Bij problemen wenden zij zich vaker tot een ziekenhuis. Je kan wel zeggen dat je mensen moet aanleren dat ze niet met elk probleem naar de spoed moeten gaan, maar dat is een werk van lange adem. We willen daarom nog meer inzetten op samenwerking tussen huisartsenwachtposten en spoedgevallen.""Het hoger risico op armoede van de Brusselse bevolking leidt er ook toe dat de ziekenhuizen in het gewest samen 27% van de onbetaalde facturen in Belgische ziekenhuizen verzamelen. Ik had het al over het hoge aantal daklozen en asielzoekers. Om even de omvang te schetsen: een gemiddeld Belgisch ziekenhuis heeft 1% MediPrima-dossiers voor patiënten zonder onderhoudsdomicilie; in vier Brusselse ziekenhuizen loopt dat van 9 tot zelfs 25%.""Het profiel van de bevolking heeft niet alleen financiële implicaties, maar ook implicaties voor de zorg zelf. De overheid wenst dat ziekenhuizen de ligduur reduceren en mensen sneller naar huis sturen. Daarbij ga je er wel van uit dat zij in hun thuissituatie goed opgevangen kunnen worden."Zwaard van DamoclesDe precaire financiële situatie van de Brusselse ziekenhuizen wordt nog somberder als je naar de pensioenlast kijkt, zegt Goemaere. "Voor de openbare ziekenhuizen in het bijzonder - en dat zijn 1 op de 3 algemene ziekenhuizen in Brussel - moeten de pensioenen voor statutair personeel worden gedekt door een steeds kleiner aantal statutaire werknemers. Steeds minder statutairen dragen bij aan dat pensioenfonds. Als gevolg daarvan stijgen de bijdragen van de ziekenhuizen om het gat te dichten. Dat is het zwaard van Damocles boven onze instellingen.""De Federale raad voor ziekenhuisvoorzieningen heeft berekend dat de Brusselse ziekenhuizen op 32,5 miljoen euro nodig hebben voor hun pensioenlast - dat is gemiddeld bijna 7 miljoen euro per ziekenhuis. Geen enkel ziekenhuis kan jaar na jaar 7 miljoen euro afdragen vanuit zijn gewone exploitatie."Zorgpersoneel gezochtEr zijn handen te kort in de zorg. In Brussel is dat niet anders, zegt Goemaere. "We hebben een vergrijzende bevolking die de vraag naar zorg doet toenemen, en een vergrijzend personeelsbestand dat niet in hetzelfde tempo kan worden vervangen. Sinds de coronacrisis is het absenteïsme bovendien opgelopen tot 12%.""Voor Brussel zijn er nog een aantal specifieke uitdagingen. 83% van de Brusselaars spreekt Frans. We hebben ons tweetaligheidsstatuut, dat we proberen te respecteren. Maar een deel van de Brusselaars spreekt Frans noch Nederlands, en die moeten we ook kunnen helpen.""De mobiliteit is een ander probleem. In sommige Brusselse ziekenhuizen komt de helft van het personeel van buiten het gewest. Zij worden geconfronteerd met files en parkeerproblemen; voor wie nachtdiensten werkt, is het openbaar vervoer geen alternatief. In veel steden verhuizen ziekenhuizen naar de rand, omdat daar nog ruimte is en de grond goedkoper is. Dat is in Brussel geen optie: wegens de hoge bevolkingsdichtheid moet je ook in het centrum voldoende zorgaanbod houden. De helft van de families in Brussel hebben ook geen auto, die geraken niet altijd in een ziekenhuis in de rand."Coherente visieGoemaere wil niet alleen problemen aankaarten maar ook oplossingen aanreiken, zegt hij. "In de eerste plaats moeten we de belangrijke rol van Brussel voor alle Belgische patiënten erkennen. Er gaan stemmen op om de gezondheidszorg verder te regionaliseren, en de vraag zal zijn welke plaats Brussel daarin krijgt. Voor ons moet 15% van het aanbod binnen Brussel georganiseerd blijven worden. Om het met een boutade te zeggen: het heeft geen zin om een ziekenhuis aan de ene kant van de Ring af te breken om het aan de andere kant van de Ring weer op te bouwen.""De ziekenhuisfinanciering zou nog meer dan vandaag rekening moeten houden met het sociaal profiel van de patiëntenpopulatie. We hebben gevraagd dat het KCE daarover een studie opzet.""Ik vermeldde al dat we meer samenwerking tussen wachtposten en spoeddiensten willen. We moeten ook nadenken over kleinschaligere outpatient clinics voor geprogrammeerde zorg - minister Vandenbroucke heeft daar tijdens zijn speech op de MAHA ook naar verwezen. Ook samenwerking tussen ziekenhuisapotheken kan efficiëntiewinsten opleveren. Maar hier botsen we nog te vaak op juridische obstakels.""Die zijn op te lossen, als de wil er maar is. Bovenal heeft Brussel nood aan een coherente langetermijnvisie en een organisatie die aangepast is aan onze uitdagingen, en die rekening houdt met onze openheid naar de andere regio's."