...

Voor wie het gemist had: Cryo-Save werd gesticht in 2000 door de Belgische apotheker Marc Waeterschoot. Het bedrijf bood zich bij jonge ouders aan om het navelstrengbloed van hun pasgeborene te collecteren, zodat de daarin vervatte stamcellen zouden kunnen worden teruggetransplanteerd als het kind leukemie kreeg. Prijskaartje: zo'n 2.500 euro, plus een jaarlijkse bewaringsvergoeding van enkele honderden euro's.Wat voor dit aanzienlijke bedrag in ruil kwam, werd voorgesteld als een 'levensverzekering voor het (lees: mijn) kind'. Larie, aldus Marc Boogaerts. "In de 'me-myself-and-I-mentaliteit' van de jaren 2000 trapten flink wat koppels in de val. En een val kan je het echt wel noemen. De predispositie tot leukemie zit immers in het genoom vervat. Als je het kind behandelt met eigen stamcellen, transplanteer je eigenlijk gewoon de leukemie terug. Of althans een hoog risico daarop. Lang geen levensverzekering, dus."Het zat er een beetje aan te komen. Eén van de stichters van Cryo-Save was de Nederlandse farmacoloog Kees Kleinbloesem. Na 'gedwongen ontslag' bij Cryo-Save Nederland startte hij in Keulen het beruchte XCell center. Hij spoot stamcellen in voor alles en nog wat. Een kind overleed, het schandaal brak los en de Duitse overheid sloot zijn kliniek. "Geen nood echter", weet onze correspondent. "Kleinbloesem verhuisde simpelweg naar Libanon, nu onder de naam Cells4Health, en bood opnieuw stamcelbehandelingen aan voor onder andere ALS. Hij dook op in Turkije en... Brugge (Cosmipolis Clinic)." Dit biedt geen rechtstreekse argumenten tegenover Cryo-Save, erkent prof. Boogaerts. "Maar in de algemene context van wat we over het bedrijf weten, boezemen die cowboypraktijken toch geen vertrouwen in."Het UZ Leuven had al in 1996 een publieke navelstrengbloedbank opgericht, die bevolkingsgewijs snel uitgroeide tot één van de grootste ter wereld. In tegenstelling tot Cryo-Save verzamelen publieke navelstrengbloedbanken staaltjes voor solidair gebruik, volledig zonder gevaar en kosteloos voor moeder en kind. Ze vormen een wereldwijd netwerk, gekoppeld aan een vrij te raadplegen gegevensbank. Daarmee kunnen artsen niet zelden in een tijdspanne van één dag een geschikte donor voor een patiënt met leukemie vinden. Per staal kost de publieke bank ongeveer de helft van wat Cryo-Save aanrekende. Kosten die worden gedragen via fundraising en mecenaat.Toen de Leuvense artsen Cryo-Save confronteerden met de zwakte van een concept waarbij leukemie zou worden behandeld met eigen stamcellen, paste het bedrijf zijn discours aan: het materiaal zou kunnen worden gebruikt als de donor op latere leeftijd een hartinfarct, alzheimer of parkinson ontwikkelde. Alweer fout, weet hematoloog Boogaerts: "Internationaal wordt aangenomen dat stamcellen maximaal twintig jaar bruikbaar blijven als ze worden bewaard bij een temperatuur van -196°C. Daarna weten we niet wat er gebeurt. De 'nieuwe' indicaties waartoe de privé-navelstrengbloedbanken hun toevlucht namen, zie je niet bij mensen jonger dan twintig jaar. Om nog maar te zwijgen over het feit dat we toen geen enkel bewijs hadden van de doeltreffendheid van stamceltherapie in de beoogde indicaties. Dat hebben we overigens nog altijd niet."Ooit kwam het tot een harde confrontatie tussen Cryo-Save en hem. Het bedrijf daagde hem samen met Patrik Vankrunkelsven voor de rechter, nadat beide artsen via de televisie lucht hadden gegeven aan hun kritiek op het privéhandeltje in stamcellen. De rechter gaf Boogaerts en Vankrunkelsven gelijk.Geen wonder dat de wetenschappelijke argumenten dan toch naar de bevolking doorsijpelden. Cryo-Save verloor stilaan pluimen, net als andere privé-navelstrengbloedbanken wereldwijd. In België werd in 2013 een KB uitgevaardigd dat zei dat navelstrengbloed ook ter beschikking moet staan van solidariteit. Toen het faillissement van Cryo-Save, ondertussen een onderdeel van 'biotech-investeringsvehikel' Esperite, een goeie maand geleden aangekondigd werd, zouden de stalen - althans gedeeltelijk - verhuisd zijn naar Polen, bij de overnemer die het wrak opkoopt. De vraag is welke staaltjes, en in welke omstandigheden. De situatie is ver van duidelijk.Het enige wat er theoretisch nog te redden valt, is schadevergoeding voor de gedupeerde ouders. De geneeskunde kan alleen maar met spijt achterblijven. "De naar schatting 330.000 staaltjes zijn wellicht verloren", zegt prof. Boogaerts. "Het Nationaal Beenmergen Stamceldonorprogramma, dat de Belgische gegevensbank van donoren beheert, meldt dat het dit soort staaltjes niet zal aanvaarden, omdat er niet aan de internationale kwaliteitscriteria voldaan is. De mogelijkheid bestond destijds bij Cryo-Save om stalen per post op te sturen, alsjeblieft. Onze publieke bank bij het UZ doet een beroep op een speciale koerier, met constante temperatuurmonitoring. En we hanteren strenge kwaliteitscriteria: zoveel milliliter navelstrengbloed, zoveel cellen, en geen besmetting ondanks de omstandigheden waarin een normale bevalling verloopt. Van de inkomende staaltjes wordt meer dan de helft afgekeurd. Bij Cryo-Save werd alles zomaar ingevroren. Zonder HLA-typering dan nog. Maar goed, het nagelbijten ligt eigenlijk achter ons. We werden destijds radeloos omdat we voor een kind met leukemie geen geschikte donor konden vinden. In het besef dat waardevol materiaal naar het privécircuit wegvloeide. Dat potentieel is intussen de mist in gegaan."Tegen alle wetenschappelijk argumenten in rijst een juridische vraag: wie is eigenaar van een staaltje? Kunnen ouders of kinderen het staaltje opeisen, om er god-weet-wat mee te doen? Of kan Cryo-Save die staaltjes zomaar aan de overnemer doorgeven, om de impact van het faillissement te verzachten? Het contract van Cryo-Save beslaat duidelijk een termijn van twintig tot vierentwintig jaar. Zullen zij of de curatoren de donoren zelf of hun ouders een verlengend contract aanbieden?