Naast enthousiasme, rees ook de vraag naar de relevantie van het thema voor de zorgsector. Moeten wij artsen - en bij uitbreiding al het verzorgend personeel - ons mengen in het klimaatdebat? Een aanzet tot discussie. En tot een antwoord.
Vaak mengen artsen zich enkel in een debat dat een onmiddellijke impact heeft op de zorgsector of de uitoefening van het eigen beroep. Een voorbeeld betreft het euthanasievraagstuk. Daarbuiten dient een arts neutraal te blijven tegenover maatschappelijke en vooral politieke ontwikkelingen, zo klinkt het.
Dit argument is moeilijk vol te houden. We zijn als arts ook mens. We zijn dochter of zoon, moeder of vader van kinderen die morgen ook een leefbare planeet moeten erven. Een van de belangrijkste ingrediënten van ons werk is empathie voor onze patiënten. Die empathie schakelen we niet aan of uit wanneer we onze consultatieruimte betreden. We maken ons zorgen om de toekomst en de gezondheid van onze planeet.
Gezondheid en klimaat gaan hand in hand
Een tweede, hierop verder bouwend argument is het feit dat gezondheid breder uitvalt dan het klassieke biomedische model. Steeds meer wetenschappelijke evidentie toont aan dat gezondheid begint bij goede huisvesting, gezonde werkomstandigheden, gezonde voeding, een degelijke opleiding.
Het lijkt vanzelfsprekend, maar dat is het niet altijd geweest. De WHO vraagt al langer aandacht voor deze zogeheten sociale determinanten van gezondheid. Het klimaat is de huisvesting van ons allemaal. België, en dan vooral Vlaanderen, scoort wereldwijd erg slecht qua luchtvervuiling. Antwerpen blijkt een van de 50 hotspots ter wereld met de meeste NO2-vervuiling. Luchtverontreiniging leidt in de EU tot 75.000 vroegtijdige sterfgevallen per jaar. Wereldwijd zijn dat er 2,9 miljoen. Nu al zijn miljoenen mensen - hun aantal valt moeilijk te schatten - op de vlucht voor veranderende klimaatomstandigheden, voor droogtes, stormen of overstromingen. Klimaatvluchtelingen, erg kwetsbare mensen die ook bij ons terecht komen, in onze praktijk en consultatieruimtes.
Verder kunnen we klimaat ook breder bekijken dan louter klimatologisch. Evengoed moeten we blijven ijveren voor een toegankelijke gezondheidszorg, voor gezonde woningen en een gezond klimaat op de werkvloer. Dit is meer dan op zijn best een leuke woordspeling. De visietekst van de Vereniging van Wijkgezondheidscentra verwoordt het zo: "Duurzaamheid bestaat uit twee essentiële principes, met name sociale rechtvaardigheid en ecologische rechtvaardigheid. (...) Ecologische rechtvaardigheid gaat over de draagkracht van onze wereld en hoe de grenzen van de planeet samen kan gaan met een zekere levenskwaliteit van al haar bewoners. Streven naar duurzaamheid gaat dan ook gepaard met een streven naar solidariteit, zowel binnen generaties als tussen generaties."
De handel in emissierechten is misschien wel de beste illustratie van de manier waarop een neoliberaal marktsysteem het klimaatprobleem benadert
De wortels van deze sociale vraagstukken en het klimaatprobleem zijn dezelfde. Een maatschappijvorm, een economische logica die groeicijfers op kwartalen berekent. Die winst boven welzijn stelt. De handel in emissierechten is misschien wel de beste illustratie van de manier waarop een neoliberaal marktsysteem het klimaatprobleem benadert.
Een land of een bedrijf dat CO2 de lucht in wil sturen, moet daarvoor zogeheten emissierechten betalen. Voor deze emissiecertificaten is echter een markt ontstaan waarop deze uitstootrechten geveild worden. Voor bedrijven is het in de meeste gevallen goedkoper om emissiecertificaten te kopen van landen uit het zuiden en gewoon door te gaan met vervuilen, dan om echte milieumaatregelen te nemen. Een aanfluiting van een duurzame oplossing.
De neoliberale druk op onze economieën heeft de laatste decennia ook de sociale correcties op het marktsysteem doen afbrokkelen. Onze sociale zekerheid staat steeds meer onder druk. Lonen stagneren, sociale ongelijkheid neemt toe, terwijl winsten hoge toppen scheren. Nochtans zijn deze ontwikkelingen het gevolg van concrete politieke besluitvorming. Het soort beslissingen dat niet uit de lucht komt vallen, maar intensief beïnvloedt wordt door maatschappelijk debat, lobbywerk en publieke opinie.
De opwarming van het klimaat aankaarten ligt in dezelfde lijn als sociaal onrecht aanklagen
Moeten wij als artsen hier het zwijgen toedoen? De opwarming van het klimaat aankaarten ligt in dezelfde lijn als sociaal onrecht aanklagen. Het stelt vragen bij een systeem dat sociale onrechtvaardigheid in de hand werkt, net zoals het onze toekomst, onze thuis op deze planeet bevuilt en ernstig bedreigt. Een uitgebreid rapport dat The Lancet eind 2018 publiceerde, stelt dat er positieve geluiden hoorbaar zijn, zoals de ontwikkeling van gezondere en schonere vormen van transport, maar dat we hopeloos achterop blijven hollen om klimaatverandering het hoofd te bieden. Het rapport waarschuwt ook voor de toenemende druk op gezondheidszorgsystemen wereldwijd.
Grondige veranderingen dringen zich op. Onze bijdrage als artsen kan erg waardevol zijn in dit soort debatten. Om deze redenen roepen wij artsen en iedereen werkzaam in de zorgsector op om mee de klimaatacties te ondersteunen op 15 maart. Gezondheid en klimaat gaan hand in hand.