Sinds de aanvang van de pandemie zagen verschillende online zelfhulpinitiatieven het licht. Het Vlaamse Instituut Gezond Leven lanceerde checkjezelf.be (een herwerking van fitinjehoofd.be), vanuit Zorgnet-Icuro verscheen dezorgsamen.be en recent lanceerde het Rode Kruis ook nog de app Houvast.
Elke tool is doordacht qua vormgeving en inhoud en bevat hopen relevante informatie voor wie het mentaal moeilijk heeft met de vele uitdagingen die covid-19 met zich meebrengt.
Elk initiatief gaat (impliciet) echter wel uit van 'sterke mensen'. Mensen die uit eigen initiatief naar zo'n website surfen of de app installeren, de aangeboden info doornemen, oefeningen en tips naar hun hand zetten en zich eigen maken. En indien dat niet voldoende blijkt, zelf het initiatief nemen om elders hulp te zoeken.
Dat idee is mooi en wordt ook deels ondersteund door onderzoek. Zoals uit de wetenschappelijke literatuur en gecontroleerd onderzoek namelijk blijkt: (online) zelfhulp werkt.
Het contrast met de realiteit blijkt echter vaak groot. In de praktijk blijkt in toenemende mate dat online zelfhulp het ronduit slecht doet. Wie in aanraking komt met dergelijke laagdrempelige initiatieven of ze zelf opzoekt, kampt vaak al met substantiële problemen, waarvoor zelfhulp meer dan waarschijnlijk tekortschiet.
Online doorzetten blijkt ook uitzonderlijk moeilijk: weinig mensen maken meer dan één keer, laat staan langdurig gebruik van een online interventie. Dat is helaas niet zo omdat ze voldoende geholpen zijn met dat ene bezoek, maar omdat ze simpelweg afhaken.
Moeten we dan concluderen dat online zelfhulpinitiatieven een slechte strategie zijn om onze geestelijke gezondheidszorg te versterken? Niet per se. We mogen vooral hun impact en potentieel niet overschatten.
De enige manier om online zelfhulp op korte termijn een toekomst te geven, is als online begeleide zelfhulp
Online zelfhulp zal voor de zorg bijvoorbeeld niet meteen een daling in hulpvragen met zich meebrengen, dus daar gaan we best ook niet van uit.
Maar ook voor wie hulp zoekt: bij de hulpvragers speelt namelijk het risico dat perceptie en realiteit conflicteren wanneer online zelfhulp niet het verhoopte effect heeft. Een eventueel negatief zelfbeeld wordt dan alleen maar versterkt: "zelfs als mij 'de nodige hulp' wordt aangeboden, slaag ik er niet in om me te herpakken". Zulke situaties zijn absoluut te vermijden.
Verder moeten we vanuit de hulpverlening online zelfhulpinitiatieven zeker niet als een eiland beschouwen: promoot ze niet (langer) als op zichzelf staande initiatieven, maar gebruik ze bij voorkeur in het verlengde van de eigen werking.
Verwijs ernaar in persoonlijke contacten, volg op bij vragen, ondersteun bij problemen. Dat klinkt arbeidsintensiever dan een (download)link te promoten en dat is het helaas ook. Het is echter ook de enige manier waarop er op korte termijn een toekomst voor online zelfhulp lijkt weggelegd: als online begeleide zelfhulp.