Eén enkele mutatie verminderde effectiviteit griepvaccin

Het 2014-2015 griepvaccin was minder effectief dan de voorbije jaren. De H3N2-virussen die afgelopen winter circuleerden, waren te verschillend van de A/Texas/50/2012 H3N2-stam die in het vaccin was opgenomen. Toch blijkt slechts één mutatie verantwoordelijk te zijn voor het grootste verlies aan immunogeniciteit, aldus een recente studie van het Amerikaanse Wistar Institute en de Perelman School of Medicine.

...

Al in januari 2015 stuurde het Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie een waarschuwing uit dat het griepvaccin minder goed zou beschermen dan verwacht. De circulerende H3N2-influenzavirussen kwamen wat betreft antigene eigenschappen niet voldoende overeen met de H3N2-component uit het griepvaccin. Tot overmaat van ramp was de winterse influenza-activiteit minder te wijten aan H1N1-virussen en influenza B-virussen, en vooral aan H3N2-stammen. Dubbele pech, dus.Hemagglutinin-mutaties De circulerende H3N2-stammen dragen verschillende variaties in hun hemagglutinin-eiwit in vergelijking met het vaccin. Hemagglutinin is het virale oppervlakte-eiwit waartegen de meeste antilichamen worden aangemaakt. Het was tot nu toe echter onduidelijk welke variatie verantwoordelijk was voor de uiteindelijke mismatch.Scott Hensley en zijn team van het Whistar Institute in Philadelphia (VS) gebruikten een vorm van 'reverse engineering' om deze variatie op te sporen. Ze vertrokken van de H3N2-stam uit het vaccin en converteerden deze in een panel van gemuteerde stammen met alle variaties in hemagglutinin zoals ze in de circulerende stammen voorkomen. Vervolgens onderzochten ze in hoeverre deze virussen worden erkend door antilichamen aanwezig in bloed van fretten en schapen die waren blootgesteld aan de stam uit het vaccin.F159S-mutant Eén enkele puntmutatie zorgde voor een daling van 75% in de herkenning door antilichamen. Het gaat om een variant waarbij een fenylalanine door een serine wordt vervangen op aminozuurpositie 159 van het eiwit (F159S-mutant).Om na te gaan of ook menselijke antilichamen moeite hebben om de F159S-variant het herkennen, onderzochten de Amerikaanse virologen bloedstalen van 32 personen voor en na immunisatie met het 2014-2015 vaccin. Ook hier zagen ze dat het F159S-antigen minder effectief wordt gebonden en geneutraliseerd. Voor de meeste geteste personen ging het om een daling met 50% tot 80%. Een derde van de 32 individuen vertoonde echter zelfs geen meetbare immuniteit tegen de F159S-mutant.Vaccin aanpassen "Bij een groot aantal mensen lijkt de antilichaamafweer tegen influenza zich te focussen op een kleine regio van het hemagglutinin-eiwit", stelt Hensley vast. "Blijkbaar volstaat één variatie in die regio om die immuniteit te ondermijnen." Hensley schaart zich vanzelfsprekend achter de aanbeveling van de WGO om het griepvaccin voor volgend seizoen aan te passen. Meer nog, hij is een onderzoek gestart om de respons opgewekt door het 2015-2016 vaccin te testen tegen de H3N2-stammen waarvan hij vermoedt dat ze volgende winter zullen circuleren.