Deskundig machteloos zijn (psychische zorg in covidtijden)

Dokter Joke Pauwelyn is al 27 jaar huisarts. Ze leert aan de UGent jonge huisartsen om te gaan met de psychosociale klachten van hun patiënten. Huisartsen krijgen dagelijks te maken met dit soort problemen. Nu nog meer dan anders, want de covidtijd is een piekertijd, en spanningen komen bovendrijven. "Toen ik huisarts werd, had ik daarover weinig in de basisopleiding meegekregen. Huisartsen in opleiding vandaag zijn van bij aanvang veel meer beslagen in dat soort communicatie. Dat merk ik aan de stagiairs in onze praktijk." Maar dokter Pauwelyn wil haar eigen en voorgaande generaties niet onderschatten. "Al wat oudere huisartsen hebben misschien minder de evidence-based aanpak in hun opleiding meegekregen. Ze hebben echter veel ervaring, ze hebben een buikgevoel gekweekt - en ze kennen vaak hun patiënten al heel lang. Ze weten meestal wel gauw waar het schoentje knelt." Maar dat je met de klachten van patiënten kunt omgaan, wil nog niet zeggen dat je er ook een oplossing voor in je mouw zitten hebt. Joke Pauwelyn is lid van de Project-groep Psychofarmaca van UGent, die in opdracht van de FOD Volksgezondheid het rationeel voorschrijven van benzodiazepines en antidepressiva promoot. "België is een koploper in het gebruik van deze middelen." Daarbij wordt dan vaak met de vinger naar de huisartsen gewezen, die in ons land de eerste toeverlaat zijn bij problemen van psychosociale aard.Voor de huisarts ligt een alternatieve aanpak evenwel niet zomaar voor de hand, weet Pauwelyn. "De meeste huisartsen werken op afspraak met tijdslots van een kwartier of 20 minuten. Een patiënt komt met wat eerst een simpele hoofdpijnklacht lijkt, maar begint dan een verhaal dat drie kwartier duurt. Patiënten zijn je heel dankbaar als je tijd vrijmaakt om naar hen te luisteren. Maar ondertussen zitten er drie, vier andere patiënten ongeduldig in de wachtkamer. Tijdsgebrek is een zeer groot knelpunt voor zorgverleners. Terugbetaling van een langdurig consult voor psychosociale problemen zou al veel goedmaken. Dat zou zich op termijn zeker terugbetalen." "Wij huisartsen hebben te weinig geleerd om 'deskundig machteloos' te zijn. Dat leerde ik van mijn collega's psychologen in de projectgroep. Hún enige middel is opmerkzaam luisteren naar de cliënt, en hun leed of hun nood erkennen. Dat is eigenlijk al heel veel. Maar de huisarts wil uiteraard graag helpen. En dat voorschriftenboekje ligt op het bureau te lonken."Artsen gaan er ook dikwijls vanuit dat een pilletje is wat patiënten willen. "Dat is tegenwoordig toch minder het geval, het loont de moeite de hulpvraag van je patiënt te exploreren." Deskundig machte- loos zijn is belangrijk in deze covidtijd. "Je kunt je patiënten niet altijd direct helpen met hun miserie. Maar het betekent al veel voor hen dat je luistert. Dat ze de vuile was eens kunnen legen." "Je hebt als huisarts een waaier van mogelijkheden in de psychische zorg naargelang je de ernst van het probleem van de patiënt inschat: van een eigen interventie over verwijzen tot een opname. Maar het aanbod is erg versnipperd. Het is niet altijd gemakkelijk er de weg naartoe te vinden." Je vindt veel hulpmiddelen online. Dokter Pauwelyn stuurde ons een toolbox: richtlijnen, handboeken, e-learningpakketten, gratis navorming voor LOK-groepen,..."Het hangt ook van de huisarts af hoever hij zelf wil gaan. Sommigen vinden er hun draai niet in: ' Ik ben daar niet voor opgeleid, dat is voor iemand anders.' Anderen zijn blij met de gratis LOK-vormingen over gerichte interventies bij bijvoorbeeld depressie: hoe kun je dat stapsgewijs aanpakken in de praktijk?" Sinds april 2019 kan de huisarts een patiënt doorverwijzen naar een eerstelijnspsycholoog - de leeftijdsrestricties zijn ondertussen weggevallen. "Huisartsen denken dan: dat is een goed-kope psycholoog. Maar dat leidt tot misverstanden. De ELP biedt laagdrempelige hulp en kan snel ingezet worden voor problemen die niet te diepgeworteld zijn of geen te lange voorgeschiedenis hebben. Mensen die met een beperkt aantal gesprekssessies terug op de rails gezet kunnen worden."De overheid ziet een rol voor de ELP bij milde en matig ernstige depressies, angststoornissen en middelenmisbruik. "De regel is dat mensen vier sessies krijgen bij deze therapeut - psycholoog of orthopedagoog. Dan worden ze terugverwezen naar de huisarts, die nog nogmaals vier sessies kan voorschrijven. Per jaar kan een patiënt maximum acht sessies bij de ELP krijgen. Dat je tussendoor als huisarts even de balans opmaakt met de patiënt, is wel zinvol. De patiënt betaalt aan de ELP een remgeld - voor iemand zonder verhoogde tegemoetkoming komt dat voor acht sessies nog dicht tegen de 100 euro."Een probleem is dat het aanbod soms beperkt is naargelang de regio. "Hier in de buurt van Gent heb je al enige keuze. In Mechelen, bijvoorbeeld, is het aanbod schaarser. Maar de grootste moeilijkheid voor de huisarts is: hij kent die zorgverleners veelal niet, hij kan er niet altijd een profiel op plakken. Je verwijst je patiënt niet zomaar naar een therapeut door. Het is belangrijk dat het klikt tussen beiden." Artsen en ELP's: ze zullen elkaar nog beter moeten leren kennen. Als huisarts moet je weten hoe je deze optie aan je patiënt 'verkoopt', al schrikken de meeste mensen tegenwoordig wel niet zo hard meer als je een psycholoog voorstelt. "Nogal wat patiënten willen vaak liever bij hun vertrouwde huisarts blijven. Maar ze hebben er, als je dat uitlegt, wel begrip voor dat je maar beperkte tijd hebt en niet de nodige skills." Soms krijg je na een verwijzing helemaal geen feedback meer. Is dat dan omdat de patiënt heeft afgehaakt? "Psychologen moeten ook nog leren hoe ze dit juist kunnen aanpakken. De manier waarop de huisarts de patiënt verwijst kan een bijdrage leveren aan een betere communicatie. Psychologen houden van hun autonomie, maar een korte duiding bij het probleem is toch meestal welkom." Het hele proces moet zeker nog wat in betere banen geleid worden, geeft dokter Pauwelyn aan. "Dat wordt ons nieuw project." Het ELP-aanbod wordt stilaan ruimer. Er wordt naar een manier gezocht om de huisarts een beter zicht op de keuze te geven. "De mensen van de FOD Volksgezondheid werken aan een communicatieplan. Dat moet tussen 2021-2023 gestalte krijgen. De bedoeling is het aanbod van de geestelijke gezondheidszorg transparanter te maken voor de huisarts, en in het bijzonder de plaats van de ELP daarin. Zo kunnen we komen tot meer samenwerking op het terrein van de geestelijke gezondheidszorg. De huisarts moet rationeel gebruik maken van psychofarmaca. Alternatieven worden beter binnen het bereik gebracht via e-learning, LOK-vormingen en acties om de samenwerking tussen de verschillende hulpverleners te ondersteunen."Hier vindt u online-bronnen als ondersteuning bij psychische zorg.