Kunnen we het nodige doen om te voorkomen dat mensen sterven aan hiv/aids? Misschien, maar alleen als we voldoende aandacht schenken aan de mensen die het meeste risico lopen om te sterven.
40 jaar nadat het eerste geval van hiv gerapporteerd werd, bespraken de wereldleiders, waaronder België, de volgende stappen in de strijd tegen de ziekte tijdens de topbijeenkomst van de Verenigde Naties over hiv/aids die vorige week plaatsvond.
De politieke verklaring moet duidelijke en tastbare engagementen bevatten om de mortaliteit als gevolg van hiv terug te schroeven en moet het accent leggen op de tijdige opsporing en behandeling van de voornaamste ziektes die dodelijk zijn bij een gevorderde hiv-infectie.
De vooruitgang is de laatste jaren stilgevallen
De strategie 2021-2026 van UNAIDS mikt op een vermindering van het aantal personen dat overlijdt aan hiv/aids tot 250.000 tegen 2025. Daarbij wordt terecht het accent gelegd op preventie en op de rechten van patiënten en de sociale en politieke omstandigheden van de zorg. Nochtans werden in 2019 naar schatting 700.000 overlijdens door hiv geregistreerd, terwijl we ons in een "test and start"-fase bevinden met gratis antiretrovirale behandelingen.
Hoewel het aantal overlijdens door aids sinds 2010 met 39% is gedaald, valt de voortuitgang de laatste jaren stil, wat erop wijst dat de intensivering van de opsporing en de antiretrovirale behandelingen niet volstaan om een einde te maken aan de overlijdens door hiv.
De intensivering van de opsporing en de antiretrovirale behandelingen volstaan niet om een einde te maken aan de overlijdens door hiv
Om deze mortaliteit te bestrijden, moeten we ons concentreren op het opsporen van de personen die leven met hiv en die het meeste risico lopen, ervoor zorgen dat ze een vlotte toegang krijgen tot antiretrovirale middelen en dat hun bijkomende infecties worden behandeld, waaronder tuberculose en ernstige schimmel- en bacteriële infecties. Die blijven de belangrijkste oorzaken van ziekenhuisopnames en overlijdens.
De comeback van aids
Tien jaar geleden werd de gevorderde hiv-ziekte (of aids) vooral vastgesteld bij patiënten die geen weet hadden van hun serologische status, vaak door een gebrek aan opsporing van hiv en doordat geen antiretrovirale behandeling beschikbaar was.
Vandaag zien we echter in bepaalde door Artsen Zonder Grenzen (AZG) ondersteunde structuren dat het in 75% van de opnames wegens gevorderde hiv gaat om patiënten die vaak al jaren antiretrovirale middelen krijgen. Dit doet vermoeden dat ze hun behandeling hebben onderbroken en/of een resistente vorm van het virus hebben ontwikkeld. Helaas wordt dit fenomeen bij de meeste patiënten te laat opgemerkt en behandeld.
Vandaag zien we echter in bepaalde door Artsen Zonder Grenzen (AZG) ondersteunde structuren dat het in 75% van de opnames wegens gevorderde hiv gaat om patiënten die vaak al jaren antiretrovirale middelen krijgen
Veel mensen hebben hulp nodig om opnieuw een zorgtraject aan te vatten na een onderbreking en/of een mislukking van de behandeling. Bijna 25% van de patiënten onderbreekt de behandeling op een bepaald moment en tot een derde van de patiënten die een antiretrovirale behandeling beginnen of hervatten, heeft de gevorderde hiv-ziekte.
Dat geeft aanleiding tot een immunodepressie, bijkomende aandoeningen, ziekenhuisopnames en overlijdens. In de door AZG ondersteunde ziekenhuizen in Guinée, de Democratische Republiek Congo (DRC), Kenia en Malawi stellen we een mortaliteitsgraad vast van 30 tot 40% bij de patiënten met een gevorderde hiv-ziekte.
De impact van COVID-19
In België krijgen we nog slechts relatief weinig patiënten te zien met aids in een gevorderd stadium. Maar ook hier laten de gevolgen van COVID-19 zich gevoelen: gemiste afspraken, langere wachttijden tussen raadplegingen, uitgestelde laboratorium- of andere onderzoeken...
In de landen waar AZG werkt, is het effect van de coronacrisis op hiv en andere gezondheidsdiensten nog veel erger, met een daling van het aantal opgestarte antiretrovirale behandelingen en verzorgingstrajecten. Dit verergert de situatie en leidt tot een toenemend aantal hiv-patiënten die geconfronteerd worden met tuberculose of ernstige bacteriële en schimmelinfecties.
In België krijgen we nog slechts relatief weinig patiënten te zien met aids in een gevorderd stadium. Maar ook hier laten de gevolgen van COVID-19 zich voelen
De verslechterde toestand van de patiënten doet het aantal typische complicaties van aids stijgen, wat hun leven in direct gevaar brengt. Doordat de antiretrovirale behandeling het virus niet meer onderdrukt, neemt het opnieuw de bovenhand in hun lichaam, wat de weg vrijmaakt voor opportunistische infecties en waardoor ze hiv opnieuw kunnen overdragen op hun partner of baby.
Bepaalde landen, zoals de DRC, de Centraal-Afrikaanse Republiek, Guinée en andere landen in West- of Midden-Afrika zijn bijzonder zwaar getroffen wat de mortaliteit betreft. Een vijfde van alle overlijdens naar aanleiding van aids en vier overlijdens op tien bij kinderen door hiv in de wereld doen zich voor in deze regio. Wij moeten de hand reiken aan de meest kwetsbare personen door onmiddellijk de vroegtijdige opsporing en behandeling op te schroeven.
Hoe kunnen we vooruit?
Deze vroegtijdige aanpak van de dodelijkste aandoeningen is essentieel én mogelijk, al werpen er zich nog grote obstakels op.
De opsporing van de gevorderde hiv-ziekte is mogelijk door gebruik te maken van eenvoudige laboratoriumtests in het dienstenpunt en een duidelijk verzorgingsmodel tussen de gezondheidscentra en het districtziekenhuis.
In Malawi, bijvoorbeeld, leverde de combinatie van opsporing door niet-professionele medewerkers in de gezondheidscentra en een snelle evaluatie-eenheid in het ziekenhuis een aanzienlijke tijdwinst op voor het begin van de behandeling, wat leidde tot een daling van de mortaliteit bij gehospitaliseerde patiënten. In samenwerking met de autoriteiten test AZG vergelijkbare initiatieven in Guinée, de DRC en Mozambique. In Zuid-Afrika worden speciale diensten "terugkeer naar de zorg" georganiseerd.
Veel nationale richtlijnen voorzien nog niet in gerichte diensten, en de beschikbaarheid en financiële toegankelijkheid van de noodzakelijke geneesmiddelen voor de uitvoering ervan vormt een grote uitdaging in heel wat landen[i]. Ongunstige marktvoorwaarden met hoge prijzen voor bepaalde producten vertragen de implementatie, tegen de aanbevelingen van de WHO in.
Geen tijd te verliezen
Deze topbijeenkomst over hiv en de onderhandelingen rond de politieke verklaring tonen aan dat er nog steeds een mobilisatie nodig is rond een krachtdadig en doeltreffend antwoord op hiv. Nog vóór de coronacrisis nam de mortaliteit door hiv toe, en in bepaalde landen verspreidde de epidemie zich verder. Vandaag slaat COVID-19 ons verschillende jaren achteruit en het traject om deze achterstand goed te maken en het antwoord op hiv op de rails te krijgen, staat of valt met internationale solidariteit.
Vandaag slaat COVID-19 ons verschillende jaren achteruit en het traject om deze achterstand goed te maken en het antwoord op hiv op de rails te krijgen, staat of valt met internationale solidariteit
De vijf komende jaren zal duidelijk worden hoe groot de impact van de economische achteruitgang op de budgetten voor volksgezondheid is, van de grotere financiële obstakels voor de gezondheidszorg door de toegenomen armoede bij de gezinnen en de concurrentie van de corona-urgenties voor de financieringen, de human resources en de andere middelen.
Helaas lijken de meeste donateurs op hun tandvlees te zitten en zich enigszins los te koppelen van de realiteit in tal van landen. Het is makkelijk om een discours te voeren dat wil doen geloven dat de getroffen landen voortaan zelf de last van hiv kunnen dragen...
Er is dringend nood aan wereldwijd engagement
Wij zijn bijzonder verheugd te zien dat België UNAIDS resoluut blijft steunen, maar in deze tijden is bijkomende en meer directe steun nodig voor mensen die leven met hiv en voor hun gemeenschappen. Met de opgelopen achterstand als gevolg van de coronapandemie dringt een inhaalbeweging zich meer dan ooit op en moeten we personen die het grootste risico lopen de hand reiken en opnieuw toegang bieden tot levensreddende behandelingen.
De landen van West- en Midden-Afrika, waar Belgische organisaties traditioneel aanwezig zijn, lijken een goed vertrekpunt, omdat zij worden geconfronteerd met een onevenredig hoge mortaliteit en een lage behandelingsgraad van de voornaamste dodelijke opportunistische infecties.
De landen van West- en Midden-Afrika, waar Belgische organisaties traditioneel aanwezig zijn, lijken een goed vertrekpunt
Er is dringend nood aan een wereldwijd engagement om de landen in staat te stellen de zorg op te voeren om de gevorderde hiv-ziekte te voorkomen, op te sporen en te behandelen.
Als dat engagement er niet komt, dan zal de politieke verklaring van de topbijeenkomst van de Vergadering dode letter blijven en kan de te hoge mortaliteit door hiv niet worden teruggedrongen. Nochtans moet er dringend een reddingsboei worden geworpen naar personen die leven met de gevorderde hiv-ziekte.
[i] [i] No time to lose: Detect, treat and Prevent AIDS, 2019 report by the HIV Advanced Disease Consortium, of which MSF is part. https://samumsf.org/en/resources/hiv/advanced-hiv-disease/no-time-lose-msf-advanced-hiv-report