Potentieel telerevalidatie bij (borst-)kanker

In dit artikel bespreken we het potentieel van telerevalidatie als ondersteunende rol in de thuisomgeving. Een interessante lezing gegeven door hoogleraar Musculoskeletale Revalidatie aan de UHasselt, prof. dr. Annick Timmermans. Borstkankerpatiënten en -overlevers kunnen barrières ondervinden om zich (blijvend) te engageren voor (p)revalidatie. Geïdentificeerde barrières omvatten vermoeidheid, duizeligheid, pijn, deconditionering, emotionele en psychologische moeilijkheden (o.a. angst, depressie), maar ook onvoldoende kennis over het belang van beweging. Daarnaast kunnen patiënten omwille van een verhoogd infectierisico minder geneigd zijn om nauw contact te hebben met zorgverleners. Telerevalidatie kan, voornamelijk met de modernere technologieën, hierin enkele opportuniteiten bieden. Zo laat telerevalidatie niet enkel een verbeterde isolatie en social distancing toe wanneer nodig (vb. covid-19), maar leidt het ook tot minder transport van en naar het ziekenhuis, en tot een verlaging van de ziekenhuiskosten (minder bezoeken en minder lange opnames). Bovendien is de therapietrouw bij gebruik van telerevalidatie-oplossingen groter in vergelijking met patiënten die een thuisoefenschema mee krijgen en waarbij opvolging niet meteen gebeurt. "De kinesitherapeut kan op afstand contact houden met een patiënt en deze duidelijk opvolgen. Dit kan door middel van videoconsulten, maar ook met een applicatie thuis, waarbij oefeningen beschikbaar worden gesteld door de zorgverlener en snelle feedback mogelijk is. Idealiter wordt echter gebruik gemaakt van blended care, waarbij men face-to-face contacten combineert met ondersteuning in de thuisomgeving." Bovendien blijkt uit onderzoek dat borstkankeroverlevers ook open staan voor telerevalidatie via mobiele apps, mits de technologie wordt aangeraden door een betrouwbare bron en de meerwaarde ervan duidelijk is. "De bedoeling is om samen met de patiënt al eens te oefenen en de voordelen hiervan uit te leggen." Enerzijds kan gebruik gemaakt worden van makkelijk bruikbare smartphone-apps, die onderling nog van elkaar kunnen verschillen wat betreft beschikbare functies. Zo zijn er apps die beschikken over standaardoefeningen, educatieve modules en waarbij gebruik gemaakt wordt van sensoren. Bij sommige apps kan de zorgverlener zelf instructies opnemen en bepalen welke patiënt wanneer toegang krijgt tot bepaalde video's, en is feedback van de patiënt zelf mogelijk. "Het is echter belangrijk om steeds kritisch te blijven, zelfs wanneer het voordeel van een bepaalde applicatie in een wetenschappelijke studie is aangetoond. Men weet tenslotte vaak niet op welke oefeningen de studies zijn gebaseerd." Andere technologieën in de telerevalidatiezorg zijn gebaseerd op virtuele realiteit (VR), waarbij gebruik kan gemaakt worden van een VR-bril of een groot scherm, al dan niet in combinatie met sensoren, en meestal in combinatie met serious games. Deze laatste omvatten spelvormen waarbij het primair doel niet vermaak is, maar het bereiken van een bepaald behandeldoel. Door het gebruik van bewegingssensoren kan opgemeten worden hoe en op welk tijdstip de patiënt beweegt. Dit laat snelle feedback over de mate en kwaliteit van bewegingen toe, en zo kan de moeilijkheidsgraad van de oefeningen op het moment van uitvoering (real-time) aangepast worden aan de prestatie. De zorgverlener kan bovendien op afstand de evolutie van de patiënt goed meevolgen. "Zonder gebruik van dergelijke technologieën gebeurt de feedback aan de zorgverlener, alsook de evaluatie en bijsturing van het oefenschema veel trager." Tot op heden bestaat er weinig wetenschappelijke evidentie over de effecten van technologische toepassingen voor revalidatie bij of na kanker, al zijn de eerste studieresultaten beloftevol. Zo toonde een recente systematische review en meta-analyse significante voordelen aan van VR-gebaseerde interventies bij borstkankeroverlevers (1). Een verbeterde mobiliteit van de schouder op alle bewegingsvlakken werd waargenomen, net als een verbetering van de cognitieve functie en een daling in angst en pijn. Een andere (piloot)studie over het gebruik van serious games toonde een reductie van stress en een verbetering van de gemoedstoestand aan bij borstkankerpatiënten (2). Wat betreft telerevalidatie in het algemeen, zijn er inmiddels meerdere studies uitgevoerd die bij (borst-)kankerpatiënten een positieve impact hebben aangetoond op vlak van fysiek functioneren, pijn, angst en levenskwaliteit (3-5). Naast de potentiële voordelen kunnen deze technologieën ook enkele uitdagingen met zich meebrengen. Om gehele sociale isolatie te vermijden, wordt telerevalidatie bij voorkeur gebruikt in combinatie met face-to-face contacten. Verder is het belangrijk om rekening te houden met de digitale geletterdheid van de patiënt (door herhaaldelijk na te gaan of de technologie begrepen en correct gehanteerd wordt), en met de toegang tot het internet in de thuisomgeving. Tevens dient besproken te worden hoe en in welke mate een applicatie de data van de gebruiker zal aanwenden. Bovendien zijn niet alle systemen beschikbaar, en hangt er vaak een prijskaartje aan. Aangezien er nog maar weinig wetenschappelijke evidentie bestaat, is bedachtzaamheid bij het aanbieden van telerevalidatietechnologie dan ook geboden. Tenslotte vormt technologische singulariteit, door de groeiende evolutie in artificiële intelligentie en big data, een grote barrière voor de implementatie van technologieën in het domein van revalidatie. Prof. Timmermans ziet de vervanging van kinesitherapeuten hierdoor echter niet gebeuren: "Ik denk dat technologie vooral een meerwaarde kan bieden wanneer het gebruikt wordt bovenop de reguliere revalidatiezorg: als een extra ondersteuning van de patiënt, nooit als vervanging van revalidatie door een zorgverlener."